MICHAELIS HOSPITALII EPISTOLARUM LIBER III

 

III, 1

 

Ad Franciscum Olivarium, Franciae Cancellarium

 

Tot, Francisce, dies me nil scripsisse, tot annos                                  [p. 132]

Congressu caruisse tuo, non hercule possim

Excusare tibi – malo hanc agnoscere culpam –

Cui tamen acceptum refero quodcunque paravi

Quodque mihi laudis vel honorum contigit unquam.

Nam te communem videor gessisse magistro

Rem mihi nec cessisse malis rumoribus urbis

Nec vani curasse quid inter pocula cives

Evomerent nec quid sentiret mobilis Aula,

Dum rectum virtutis iter cursumque tenerem.

At multos ea res nobis mutavit amicos,

Mutavit, fateor, ˮ si nomine dignus amici est,

ˮ Qui non iusta rogat, qui turpia poscit amicum.

Forsitan et fictis in amoribus est quoque damnum.

Esto ! Sed hos retinere cupis si fixus amores,

Constatura tibi magno non maxima res est.

ˮ Nanque hominem studiis hominum servire volentem                     [p. 133]

ˮ Multa Deos etiam contra peccare necesse est.

Nec dubito quin si possis utrumlibet, istud

Arripias potiorque tibi sit gratia divum.

ˮ Quo levis ambitio, Regum populique favores,

ˮ Quo circumstantes famuli, quo turba clientum,

ˮ Si Deus haec oculis caelo non aspicis aequis,

ˮ Si divina brevi manet ultrix ira nocentem ?

ˮ Maxima pars hominum quae sunt praesentia tantum

ˮ Spectat et aeternae poenas ac praemia vitae

ˮ Negligit, ut quae sunt spatiis disiuncta locorum

ˮ Temporibusve solent minus esse pericula curae.

ˮ At fortes animi prorsus nihil ista morantur

ˮ Quae sunt fluxa caduntque cito et mutantur in horas.

ˮ Non illos aurum, non spes, non gratia flexit,

ˮ Non metus ; erecta circum fora fronte vagantur,

ˮ Introeunt aulas venerandi regibus ipsis.

Franciscum memini primo iam tempore Regem,

Sive salutatum Balius seu Selva veniret,

Assolitum dubitare priorne assurgeret illis.

ˮ Maiestas adeo virtuti regia cedit.

Te vero quoties miratus et ille loquentem

Secum, te quoties miratus et ille tacentem !

Consilio quam saepe tuo res gessit honestas,

Turpibus abstinuit ! Nec tu non ipse videbas

Libertate odium conflari semper, amicos

Obsequiis blandoque magis sermone parari.

ˮ Sed forti iucunda viro est magis horrida virtus,

ˮ Sit damnosa licet, sit inutilis et sine fructu,

ˮ Quam nimis offensae metuens et avara bonorum

ˮ Calliditas collecta malis quam gratia rebus.

Talis eras, talem te Principis aula videbat.

Nec tamen aut linguas hominum vitare dicaces

Aut fugere invidiae potuisti noxia tela.

Difficilem, durum, tristem rigidumque vocabant                 [p. 134]

Et minus urbanum, posses non aequa negare

Principibus, posses qui vultus ferre potentum

Et suadere intra recti consistere fines.

Ut vetera haec, nostris neque moribus apta notabant.

Durasti plures quam quisquam crederet annos.

Ecce velut supero demissum fulmen Olympo,

Concussit totam geminatis ictibus aedem

Iustitiae, qua tu ingenti cecidisse ruina

Creditus erexti caput altius, ardua tanquam

Imposito attollit contra se pondere palma.

O ingens verae pietatis et aurea merces!

O caelestis amor, mundi securus honorum!

Non haec Socratici de fontibus hausta Platonis,

Non Zenonis erant : Christo meliore magistro

Edoctus poteras quidvis perferre malorum.

ˮ Omnibus ipse viris documento es quam nihil usquam

ˮPerpetuum, quam nemo diu protectus amicis,

ˮ Nemo sua virtute diu consistere possit,

ˮ A superis animum si non acceperit aequum.

Nam memini, cum nobilium premerere virorum

Insidiis, primum te fortiter omnia ferre,

Donec erant vires in corpore ; viribus inde

Exhaustis, animus postquam tibi restitit unus,

Cessisti fatis tuaque intra tectus abisti

Praesidia, integris cum fama et nomine rebus.

Ut fortis media quandoque relictus arena

Desertusque suis tamen in discrimine miles

Cogitat extremo se nil admittere prorsus

Indignum cessim atque obversa fronte redire

In castra ad socios mortive occumbere honestae,

Talem te videre tui, videre dolentes

Cedentem invidiae, plenum gravitatis amici.

Nunc vero absentem magni tenuesque requirunt

Et clavum manibus cupiunt spectare tenentem.   [                            [p. 135]

Haec utriusque tui perstrinxit temporis acta

Illaetus noster calamus, quae deinde poetae

Innumeris alii describant versibus olim.

At me Troiani digressum Antenoris urbe,

Sex ubi discendis impleram legibus annos,

Litigiosa, procax et plena Lutetia rixis

Continuo excepit ; parvo post tempore sedi

Centum in iudicibus, non gratia, non metus unquam

Invictum mi animum deiecit tramite recti ;

Divitias et opes contempsi, dona superbus

Reieci passimque oblatos victor honores.

Contigit hac vitae ratione molestus ut essem

Nonnullis quos haec libertas nostra premebat,

Laudabant alii. Nascens modo gloria nondum

Scilicet invidiae stimulos persenserat acres.

Hique, recens offensa gravis quibus ante fuisset,

Post aliquot menses obducta in corpore plaga,

Virtutem caelo magna cum laude ferebant.

Inde fori longaeque morae pertaesus et urbis,

Publica iam canus spectare negotia coepi :

Teque auctore Italas legatus Principis urbes

Conventumque patrum Europae totius obivi.

Unde domum rediens multis oneratus in aula

Promissis, ad nobilium noscenda reorum

Crimina et unius tria nominis oppida mittor.

Hic rursum offendo   ; speque illa quam prior annus

Fecerat excussus, repeto intermissa palati

Munia desuetaeque iterum me reddo palestrae,

Cum subito qua parte spei minus atque salutis

Ostendebatur, me Regia virgo iacentem

Sublevat apprensumque manu confidere clara

Voce iubet. Scis Lothari quae deinde nepotis,

Quae studia erga nos fuerint tua. Plura recepit

Optatis animus. Facile est non multa petentem                                  [p. 136]

Exsaturare bonis. Et iam mihi posse beatus

Vivere et Assyrios opibus superare videbar.

Ecce tibi vetus est lex instaurata, liceret

Nummos ne capere et duplicata salaria lectis

Iudicibus ; quae lata meo quia credita suasu

Lex erat, invidiae flammis crudelibus arsi.

Aera sibi et multos prius usurpata per annos

Commoda, lege nova clarissimus ordo fremebat

Imminui. Tantam ipse mihi non arrogo laudem,

Haec me glorier ut primum vidisse. Probavi

Inventum alterius divinum, quo decus omne

Iudiciis et prima deae sua reddita sacra.

Corruptos sineret formari Curia mores ?

Usque adeo gravis haec minimi iactura lucelli

Vobis visa patres ? Tanta est iniuria damni

Ut temere et passim nullo discrimine primum

Quenque vel insontem peteretis dente canino ?

Audierant aliquid fortassis ; nanque furorem

Vix illis tribuam, fertur quo percitus Aiax

Immeritas ferro pecudes mactasse cruento.

Vos etiam impulsu paucorum, quos sua notos

Fecerat improbitas et turpi exercita quaestu

Lingua proterva malisque opera ultro praebita causis,

Collegam veterem potuistis laedere dicto

Aut facto ? Vobis rabulae maledicta forensis

Excutere ex animo nostram sine crimine vitam

Aut mores potuere diu multumque probatos ?

Vos appello, quibus perspecta prioribus annis

Est mea relligio. Vos qui meminisse potestis

Et quicunque fuistis eodem in munere mecum,

Arguite et quanvis duris me subdite poenis,

Si non praecipua et recti mihi semper et aequi

Cura fuit, si me unquam odium, si gratia flexit,

Si non et manibus puris et pectore casto                               [p. 137]

Astraeae sacras accessi ad virginis aras,

Si non recta solo posui vestigia, si non

Tempus et omne mihi summa cum laude peractum est.

Invitus, Francisce, meis in laudibus haesi.

Sed dabis hanc veniam, dum crimina falsa repello

Et veras odii causas sequor invidiaeque :

ˮ Saepe bonos odere mali, torquentur et imis

ˮ Sensibus, aut sua cum virtuti praemia reddi

ˮ Aut meritum loca prima vident insistere civem,

ˮ Praeteritosque dolent et se non aequa ferenteis.

Scilicet aequales ea causa potissima nostros

Impulit ut falsis de me sermonibus aures

Complerent iuvenum qui tempora nostra secuti

Vidissent me nunquam intra subsellia secum.

Assentit senibus male credula turba minorum,

Auribus apprendi patiens ut cantharus ansa.

O stulti et faciles animi quocunque vocentur !

O turpis levitas haud nomine digna senatus !

Haeccine iudicibus produnt exempla futuris,

Ut satis ad poenam sit delatoris iniqui

Vox ? Sint et maledicta satis sine testibus ullis ?

Sed quid ego a rudibus summum ac solenne reposco

Officium? Quid in his prudentia quaeritur annis ?

Atque haec, sicut erant levia et sine crimine certo,

Post paulum in tenues abierunt irrita ventos.

Denique paucorum monitis pars maxima cessit.

Nunc etiam fisci magis haec nova cura tuendi

Reddidit invisum me furibus atque molestum

Communesque domum solitis avertere nummos,

Nocturni ut vigilem fures odere draconem

Aut illum qui fronte gerebat lumina centum.

Nanque ferunt graviter sibi furta, velut prius, esse

Non impune ; dolent rationes tempore posci

Legitimo multamque aversi turpiter auri.                                             [p. 138]

Atque alii extremum donata queruntur in annum

Differri veteremque suo cum vindice legem

Explodunt: " genus hoc hominum quod venit ab Aula

" Nosti quam petulans et quam sit gnaviter audax.

Quid faciam ? Privata mihi sit gratia civis

Cuiusquam potior patriae vel regis amore ?

Ille habeat sibi dona ferox ! At miles egebit ?

At sine praesidiis annona armisque virisque

Nuda relinquentur venientibus oppida Cimbris ?

At stipe defraudatus eques populabitur agros

Et feret in longas hiemes provisa colono

Pabula multorumque vorax alimenta dierum ?

Illa salutaris tua lex eversa iacebit ?

Hoc ego dum prohibere malum atque evertere conor

Verticibus nostris, quorundam commoda laedo

Nonnihil : at prosum communiter impare fine,

Communis quia parva rei vel gratia nulla est.

E re privata tantillum carpere fraus est

Ac summum scelus et nunquam placabilis ira.

Utile si consecter et huic sim blandus et illi,

Evitare etiam linguas et crimina possim

Forsitan immeritumque decus laudemque referre.

Tanto patronis vitium defenditur omne

Pluribus et virtute magis populare videtur.

Et sunt lauti homines vulgo qui publica pessum

Siccis ire vident oculis nimiumque laborem

Et studia in patriam rident, ut inania prorsus.

Sed tua mi potior semper sententia sedit,

Cui neque privatorum odium neque gratia curae est,

Dum regi patriaeque tuae succurrere possis.

 

 

 

III, 1b

 

Ianus tuus Morellus tuam nobis epistolam reddidit versibus conscriptam plane tuis, sed in queis teipsum quottidie superas. Candor, polities, lepos, minimum sunt in illis. At vero seria eruditio, sententiae crebrae ac graves, mira ubique sanitas sensuum, et per totum poema (velut sanguis per universum corpus) diffusa laeta quaedam gratia ac iucunditas me non minus capiunt; non secus afficiunt quam Venusini tui doctissimae epistolae, cui haud scio, an sis olim apud posteros concessurus; ut interim taceam, quod totam tuam epistolam temperat optima artifex, philosophia christiana.

Nec tamen superiora haec quamlibet egregia, admodum miror, assuetus scilicet iam olim tuis legendis, in quibus talia nunquam non recognoscas. Istud mage mirror ab homine occupatissimo poemata huiuscemodi tam facile scribi. Silere dicuntur virgines Musae, cum insanus ille Mavors furit, perturbat ac miscet universa. Feruntur et multis curis frequenter obstupescere : vacuae quod carmina mentis scilicet sunt opus, ut ille ait. Porro quot molestiis ac turbidis negotiis, veluti inundantibus quottidie pulseris, satis coniecto ipse haud ita pridem expertus. Quando bellicis temporibus bona pars publicorum negotiorum in eorum humeros inclinat, qui fisci ac rationum regiarum curam gerunt : quibus noscitandis ac diiudicandis ne Argus quidem unus suffecerit. Fac autem rationales omnes Principis, cum [fol. 159v°] quibus est tibi negotium, vel ad unum probos, ac nihil pecuniae regiae intercidere (quod raro accidit vel potius nunquam), quae tamen usquam terrarum tanta est pecunia, quae tot militum stipendia aequare valeat, quae novis ac exquisitis coloribus subinde intruduntur? Qui Pactoli, qui Tagi voraginem illam militarem expleant ? Nunquam tot hominum milia insatiabilia satiabuntur, cum tamen nulla in re, si implacatis utare, maius sit periculum. Te in hisce spinis convolutum, in iis difficultatibus ac molestiis luctantem, tot versus condere, quales gelidis in vallibus Haemi veteres illi Poetae fundere solebant, id vero est rarae ac eximiae cuiusdam felicitatis. Nae te oportet in omnibus Camoenarum fontibus non labra solum, sed manus etiam ac pedes proluisse.

Caeterum tuam illam epistolam legens quam ingenti voluptate sum perfusus, haud facile dixerim, cum tu mihi meam felicitatem poneres ob oculos, qui a freto illo aulico, procellis, ventis, tempestatibus continuis inhorrescente, in hunc portum, in hanc tranquillitatem devenerim, a qua vel Attalicis conditionibus nunquam dimoveri sustineam. Hunc agellum qualis qualis est nec Lydiis regnis permutaverim. Hic autoramenta huiusce mundi disco post habere stipendiis aeternis; hic Christo ac [fol. 160r°] mihi vivo; hic calumniae atque invidiae virus, ipsis etiam nocentissimis venenis nocentius, egregie contemno. A quibus et te quoque ipsum haud multo antehac impetitum, minus admiror, quod fere haec Hydra eximiis tantum viris obsibilet, et cum iis, qui publica sincere tractant, perpetuas inimicitias exercet. Ac quo quisque exactius atque inocentius rationes suas instituit, tanto in illum fertur acrius atque insidiosius. Siquidem calumniae, adde etiam invidiae, vix credibile est artificium : studium vero indefatigabile. Nihil est illis monstris fecundius, quae tu tamen haud ita magna opera profligabis, perpetua illa tua constantia amoreque recti, velut efficacissimo quodam antidoto praemunitus. Neque enim ullum certius praesidium, nullum satellitium potentius quam quod inocentia afferre solet. Ab Aula, ab amicis vulgaribus, ab aura populari ficulnum praesidium fuerit. Quanquam et interim, fateor, cunctis in muneribus suus est civili prudentiae locus ac sapienti cuidam dexteritati, sed ita, ne a rationibus sulco longius aberremus, ne conscentiam nostram vulneremus, quae ut dulcissimum est innocenti testimonium, sic mala fide versanti dirissimum est supplicium. Sed de his satis. Christus tibi praeclarum hunc animum, hanc sinceram mentem, istud in publica commoda studium semper in maius augeat, atque animo isti egregio quamplurimos annos adiiciat.

Ex Leonvillano nostro XVII. Cal. Augusti.

Tuus ex animo,

Olivarius.

 

 

 

III, 2

 

Ad Ianum Morellum. De matribus, quae filios suos ipsae non alunt nec apud se domi educari patiuntur.

 

Quinque dies tantum dixi me rure futurum,                                         [p. 141]

Octavum no n umque diem desideror absens  :

Et nisi me clara respublica voce reposcat

Officium Errico praestandaque munia regi,

Forsitan hic totum sextilem ponere possim.

Perpetuum nam praeter amoeni ruris amorem,

Quo teneor, mecum huc proficiscens omne levamen

Urbani strepitus vexi curaeque forensis,

Uxorem, natam et generum, parvumque nepotem .

Quo certe puero nihil est festivius usquam,                                          [p. 142]

Ni me stultus amor (fallit qui saepe parentes)

Et me fallit avum. Quid cum ridere trimestris

Coeperit ? Hae suaves etiam grataeque videntur

Mi lacrymae et rauco pueri vagitus in ore.

Hun c secum nutricis egentem mater ab urbe

Extulerat lectica et vestibus undique tectum.

Nam quaesita diu cum femina lactis abundans

Nequicquam urbe foret tota, melioris in agro

Spes erat. Ergo lecta domum deducitur ad nos,

In tribus una fuit quae foecundissima pagis ;

Respondisse meis rebar iam numina votis,

Cum puer ardenti correptus febre repente est,

Frustra desiccata duo trahere ubera visus.

Circum omneis pagos iterum, circum omnia rursus

Oppida quaesitum genitrix aviaeque remittunt.

Cum multae ex omni matres regione venirent,

Nulla sitim potuit pueri compescere nostri :

Altera sed primae successit, et altera deinceps

Inque vicem, medicis prohibentibus, ut male sanum

Inque salubre simul diversas sugere matres.

Sed medicae leges valeant, c um venter inanis

Cumque enecta fame est natura sitive laborat !

Hanc ego perspiciens curam matrumque laborem,

Mirabar quocunque pedes gressusque tulissem,

Non eadem nobis sese dare : nanque per omneis

Vicinos pagos et agrestia tecta, suarum

Pingues et nitidos pendentes ubere matrum

Cernebam pueros. Qui fiat et unde roganti : 

Iurabant illae, nullis se cantibus usas

Carminibusve malis, usas medicamine nullo,

Non aliena peti nascentibus ubera natis,

Quae puerum genuisset ea n dem pascere natum.

Haec mecum reputans animo, iam quaerere cess o

Cur etiam infanti vix quattuor ubera nostro                                          [p. 143]

Sufficiant, sua cur pueris vel mater abundet

Una suis nec opem alterius siccata requirat.

Naturae nec enim peccatum aut culpa sagacis

Ulla fuit, quae cuique duas in pectore mammas

Appendit matri, geminis satis usque futuras

Appendit geminas ; nam plures edere monstrum est,

Nec longum superesse solent ; nascente paratus

Iam cibus est puero, foetam nec copia lactis

Deficit, aut hominum in genere, aut ratione carentum.

ˮ Nostrae deliciis matres in mollibus urbis

ˮ Eductae, cordi quibus est sua forma, libenter,

ˮ Si possint, utero partum gestare recusent.

ˮ Iam natis alimenta negant, albique liquoris

ˮ Undante i s scatebras, iniustae more novercae,

ˮ Restinguunt penitus, pulcherrima dona deorum,

ˮ Ne macie corpus, ne rugis venter aretur,

ˮ Ne suctu nimio aut mollescant ubera tactu,

ˮ Neu cum forte sedens noctem perduxerit unam

ˮ Insomnem genitrix, exurgat pallida mane ;

ˮ Tanto sollicitas color et cutis et decor illas

ˮ Plus habet infantis pueri quam vita salusque !

ˮ Quem simul editus est, patriis extrudere tectis

ˮ Haud dubitant, alioque procul mandare parentum

ˮ Aspectu atque oculis crudeli more carentem.

ˮ Non sic amandatur equus, non verna catella,

ˮ Quae semper dominae quoquo vestigia torquet

ˮ It comes illiusve sinu festiva recumbit.

ˮ Morte ferae funesta domus fit tota minorque

ˮ Non hic luctus erit quam vel moriente marito.

Talia principia atque ortus fundamina nostri,

Naturae non sponte nec aequo nomine iacta,

Multis deinde malis aditum causamque dedere,

ˮ Ut parvi iam prima simul cum lacte bibamus

ˮ Semina nequitiae, quae post se plurima fundunt.                            [p. 144]

ˮ Hinc vel adulterio vetus immutatur avorum

ˮ Progenies raroque sui fert ora parentis

ˮ Filius ; aut si nulla thoro est gravis illita labes,

ˮ At melior natura tamen cum lacte bonique

ˮ Mutantur mores : clarisque parentibus orta

ˮ Virgo fit ancillae similis, lasciva procaxque,

ˮ Ebria, saltatrix, et amans inhonesta virorum,

ˮ Turpis, iners saevusque puer, scortator, avarus,

ˮ Illarum similis, quarum prius ubera suxit.

ˮ Et natos miramur oriri sanguine nostro

ˮ Degeneres, quibus immeritis materna premuntur

ˮ Ubera, conductae sua dant arentia servae.

ˮ Forsitan hunc primae neglectum aetatis, adulto

ˮ Corrigimus puero ? Quin et socordia maior

ˮ Cernitur in nobis, quo plus processerit aetas,

ˮ Nec pater exemplum vitae dat grandis honestae

ˮ Puberibus natis, nec sanctum adhibere magistrum

ˮ Curat, at ignaros et quae sunt optima nondum

ˮ Cernere qui possint, iam lucri incendit amore :

ˮ Nil opibus melius praeclaris, deterius nil

ˮ Paupertate docens homini contingere posse.

ˮ Mater acu natam positos discernere crines

ˮ Instituit propriaeque decus corrumpere formae

ˮ Et capiti gemmas, aurum circundare collo ;

ˮ Ducit et ad turpes nocturno tempore coenas

ˮ Pontificum : turpem depravatamque reducit.

Sic mala continua serie longoque sequuntur

Ordine, ut ex illo manent tamen omnia fonte,

Temporibus tam prima nocent peccata futuris.

Visne etiam ingratae referam tibi praemia matris

Et quam non impune ferat clausisse fluentes

Uberibus rivos alimentaque debita natis ?

Conanti latices illi frigentibus herbis

Sistere, dispersos et in omne refundere corpus.                  [p. 145]

Frigidus et vehemens subito rigor occupat artus,

Tum mala consequitur febris saevique dolores

Ubera discruciant. Multis lac cogitur intus,

Nequicquam pressis luctans erumpere mammis.

Inde tibi foedo manabunt ulcera pure.

Et ni subvenias in tempore, quod fuit ulcus,

Cancer erit subito perque omnia viscera serpet.

Illum Paeonia frustra medicaberis arte,

Praescriptos regere aut intra conabere fines,

Quo mage stringis, eo spatii plus corripit ille,

Dum mentum et nares victor pervadat et ora,

Afficiat turpi languentem denique letho.

Hoc persuasa malo debes absistere mater

Turpibus incoeptis iramque horrescere divum

Teque hominem meminisse datamque a numine mentem

Aeriam celeremque, animantum ex omnibus uni.

Sin libet ex brutis humanos discere mores :

Aspice quae sit cura lupae, vel quanta leaenae

Pascendis catulis, aliarum quanta ferarum,

Aut quam multa suis pro foetibus aspera miscent

Praelia, quae dubitent proprio tentare periclo ;

Quanta deinde suos cum sollicitudine nidos

Aedificent volucres, quanto molimine, tutum

Cum cepere locum : parvas ex arbore celsa

Suspenduntve domos caecisve in sentibus abdunt,

Ne qua rapax avium teneros aut bestia pullos

Devoret, aut turdis inimicus pinguibus auceps ;

Substernuntque solum paleis et gramine molli,

Et super ova cubant tam longo tempore, donec

Exclusi veniant foetus in luminis auras.

Inde cibos parvis et longe pabula quaerunt

Dulcia, in os gaudent inhiantumque indere mansa.

Hic amor in saevis est tigribus inque leaenis,

Nec iam ullum in terris animal agit illius expers.                                 [p. 146]

Discite virtutem propriam, si vestra voluntas

Hanc refugit, nec quidquam hominis nisi nomen habetis

Et faciem, propriam virtutem discite, matres,

A brutis avibusque, immani a stirpe ferarum,

Aut illis hominis potius concedite nomen

Vosque feras, quales estis, sic ferte vocari.

 

 

 

III, 3

 

In Henricum II. Ad Carolum Lotharingum Card.

 

Carole, si vano non est authore subortus                                              [fol. 14v°]

Rumor et a gestis sumpsit primordia rebus,

Agnosco, memini, quae te mihi dicere quondam :

Si tuus hic esset rerum quandoque potitus,

Erricum ostendens nondum illo tempore Regem,

Aeternum fore nos foelices atque beatos.

Nam quoties mecum librans examine iusto

Confero praeteritis praesentia , tum velut alto

Oppressus somno, videor mihi cernere vana

Quaedam visa ipsumque meis me fallere votis :

Condere pro libito replereque civibus urbem

Qualem quisque sibi sapiens et fingat et optet,

Qualis Socraticive libris expressa Platonis.

Rursum ubi collegi sensus ad meque reverti,

Intendens oculos propiusque et lumina mentis

Vera vel ag n osco, speciem vel habentia veri,

Quae de Rege tuo passim nostroque feruntur.

Dii faciant ut ne videantur somnia, verum

Iudicio atque animi certa ratione peracta,                                           [fol. 15r°]

Quanquam haec non hominum nobis suscepta videntur

Consilio, at fatis potius monituve deorum.

Qui potuisset enim fieri mutatio rerum

Tam subita inque novam respublica vertere formam,

Ni Deus Errici pulsasset pectora regis ?

Qui simul imperii moderandas sumpsit habenas,

Gallica praesidiis firmavit sceptra duobus :

Principio cauti fungens opera ducis, urbes

Hostibus oppositas et milite sepsit et armis.

Proxima cura fuit patrios componere mores

Et luxum toto penitus depellere regno.

Inde nova augendo quaesitaque nomina fisco

Sustulit, indictum atque oblatum regibus aurum.

Adde sacerdotum decumas et caetera monstra

Istius generis quae non explebile bellum

Suaserat. Haec placido cesserunt omnia regi.

Quinetiam data rescriptis, non lege removit

Iudicia et voluit cognosci ex ordine causas.

Odit avaritiam et sordes aliena petentum,

Qui vivis etiam properarent ducere funus,

Damnato nondumque reo fundumque laremque

Eriperent, pulsis misera cum coniuge natis.

Iamque magistratus varios auctumque senatum

Sedulus instaurare parat primoque decori

Reddere, iam castis committere sacra piisque.

At non ille pari ratione domestica tractat ?

Nulla domus constat privato rectius ulli.

Pro se quisque suas ullo sine murmure partes                                      [fol. 15v°]

Exequitur, multos certus mercedis in annos.

Ipsa pudicitiae est aliis regina puellis

Exemplum ; cingit latus illi regia virgo.

Ambae Palladiis imbutae pectus honestum

Artibus, egregiis ornatae moribus ambae.

Haec est forma rei privatae, hic publicus ordo.

Talia nempe dedit summi praeludia nobis

Imperii, magno velut inspectanda theatro

Totius Europae, quae sunt maiora videndo

Speque tenent erecta sui mortalia corda.

Quos hinc nobilium sibi conciliavit amores,

Quae populi studia et quantum sibi laudis in omne

Providit longe venturi temporis aevum !

Quanta sacerdotes eius pro vota salute

Suscipiunt orantque deos extendere vitam

Et vetulos illi regno succedere natos !

O te foelicem et multis, Errice, beatum

Nominibus ! Foelix o tanto principe regnum !

Sed nihil instituisse valet, nisi caetera pergis

Quo pede coepisti. Malus est, mihi crede, poeta

Qui stetit in primis, extremo concidit actu.

 

 

 

III, 4

 

Ad Odetum Cardinalem Castilionem.

 

Nempe suis, mi Castilio, qui nititur ipse                                                 [fol. 42r°]

Praesidiis nec totus ab hoc vel pendet ab illo ,

Cuius vita fuit rebus moderata secundis,

Qui multos opibus sibi conciliavit amicos

Nec miseros despexit in alta sede locatus

Aut servire sibi mortalia corda subegit,

Illius in tuto res est secura pericli.

Non is terrarum motus coelique ruinas,

Neptuni rabiem tempestatesque veretur,

Non iras hominum, non iras ille deorum

Expavit. Sed veste sua circum undique septus

Contemnit pluvias et mistos grandine nimbos

Nec valde metuit forteis mutantia Reges

Sydera nec Regum quaecunque minantur amicis.

Nam cur is laedi qui nullum laeserit unquam

Formidet, nullos vivens sibi fecerit hostes ?

Quare, si quid ei belle minus accidit, illum

Omnes auxilio certant opibusque iuvare

Et dignas in amore vices praestare merenti.

Huius multa rei nobis exempla vetustas

Suppeditat praesensque dies. Sed nota sequamur,

Gallia quae mirata modo est, quae vidimus ipsi

Virtutis praeclara tuae documenta, Iovis quum

Et furor, et magni premeret te casus amici,

Invidia arderes aliena, quis tuus ille

Vultus, quae facies, constantia quae fuit oris,

Ut neque deiiceres oculos vocemque pudore

Comprimeres (fractis ut rebus saepe solemus

Altius extulerat quos gloria) nec tibi quisquam

Poneret insidias aut vi pugnaret aperta,

Aversaretur nemo. Sic omnia tutus

Per loca perque viros et nulli invisus abibas.

Ast alii nimia quibus ambitione laborat                                            [fol. 42v°]

Pectus et invidiae sudant praecordia flamma.

Dum ridet fortuna, coli se numina tanquam,

Nullum praeterea socium patiuntur honoris

Et neque ferre parem nec possunt ferre secundum.

Forte alium salvere iubes recteque valere ?

Laesa est maiestas , inter numeraberis hostes .

Ut fortuna abiit, consurgitur undique densis

Agminibus cunctaeque tribus armantur in unum.

Illa infida cohors mentito nomine amici

Deseruere fuga miserum seroque videntem

Quid vero et quantum simulatus distet amicus !

Quam nobis faciles iniusta videntur amicos

Poscere, qui sibi sic animis et pectore toto

Iunctos esse volunt ut secum turpia laudent,

Secum isdem pariter studiis odiisque fruantur

Et sine lege colant et ament sine fine pudoris !

Quam non ii divina tenent humanaque iura

Quae nos praecipiunt sanctum colere inter amorem,

Non brevibus spatiis et iniquo limite septum,

Sed quibus immensi finitur machina mundi !

Et quae stultitia haec socios admittere amoris

Nullos, atque solent stimulante libidine mechi !

Nemo fuit Syllae et Mario communis amicus,

Pompeiis et Caesaribus Brutisque superbis ?

Haud pauci, mihi crede, fuere, utinamque fuissent

Plures : non tot Roma videret acerba suorum

Funera, tot cives indigna morte peremptos.

Solus scis, Vatia Servili, vivere solus,

Te neque Seianis addixti te neque Gallis.

Quid pulchrum qui Palladiis cognomen Athenis

Rettulit ? Haud alia sapiens se muniit arte

Quam quod perpetuo medius stetit inter utrosque.

ˮ Innumeris hominum est obnoxia vita periclis,

ˮ Seditionis amans et semper plena timoris,

ˮ Plena metus ne praecipitem det amica ruinam,                [fol. 43r°]

ˮ Cardinibus vulsis pars ne contraria vincat.

Atque ea fortassis ratio cultoribus aulae

Displiceat qui vana magis quam tuta sequuntur.

Mi vero certum est colere omnes, omnibus uti,

Quamvis sint animis discordibus. Haud tamen uno

Omnes metiri modulo aut coniungere causa.

Nobilitas alios fuerit mihi causa colendi

Atque alios virtus, alios dignatio prima ;

Quique ingens stimulus quum nos sentimus amari,

Mutua quum paribus respondet gratia factis.

Omnia quae fortuna prius cumulavit in uno

Te puero, crevere dein crescentibus annis.

Nam quid ego, quid , amice , tuum nunc dicere pergam

Expertus quem saepe meis sum rebus amorem ?

Aut ulli tua dextra roganti defuit unquam ?

Quae sit nostra vides, quam non addicta sequendis

Partibus ambitio ; quae si cui blanda videtur,

Attamen est syncera, doli expers et sine fuco,

Teque habet authorem, cui se non comparet ullus.

 

 

 

III, 5

 

A d Cardinalem Lotharingum .

 

S cis tamen ista maris compendia semper amicis                                 [p. 151]

Displicuisse tuis, vel mille pericula propter

Quae miseri subeunt hiberno sidere nautae ,

Vel quod Massilia Romam tendentibus omne

Littus erat plenum resonansque hostilibus armis :

Infesti Ligures, et agri dominator Etrusci.

Haec te non audita semel sprevisse recordor

Et monitis clausas habuisse fidelibus aures.

Conscendis navem, paulum progressa triremis

Stoechadibus, crebra proram feriente procella,

Cogitur in portum regredi reflantibus Austris.

Hic prope te vomuisse animam cum sanguine dicunt.

Quid facias ? Rursumque maris discrimina tentes ?

At iubet expectare Aquilones nauta serenos.

Longa mora est alio properantibus. Et mare quisquam

Post aliquot soles placidum promittere possit ?

Cessisti fatis correctus more paterno.

Ac veluti planis qui per saxosa relictis

Ire viam docuit celeremque eludere Parthum,

Sic tibi servato pelagi terraeque periclis

Ostendere alium praesentia numina cursum,

Ut discas audere magis ratione modoque

Quam ferri quocunque animi vocat impetus ardens.

Multos saepe duces patriae nimis acre tuendae

Et vehemens studium primis consumpsit in annis,

Dum sese incautos in aperta pericula mittunt ;

Quorum consiliis hodie res salva maneret

Publica, nunc raptos alieno tempore luget.

Tu quoque Francorum spes maxima, Carole, gentis,                         [p. 152]

Promissis fraudare bonis et munere noli

Nos spoliare Deum ; noli spes vertere nostras.

Multa puer patriae tribuisti, multa supraque

Aetatem supraque virum, iuvenilibus annis :

Sed maiora tui sperant et plura futuris

Temporibus, calidae restincto ardore iuventae,

Si capiti canos asperserit alba senectus.

Sunt qui praecipiant obeunda pericula nullo

Consilio, patriam spes sit modo posse iuvari.

Et referre negent, labor ultimus urgeat aegros,

Nec possis nisi morte malis succurrere rebus,

An captetur honos et inanis laurea tantum.

Sed ratio forteis audacibus et male cautum

Separat a prudente viro qui prospicit ante

Quatenus audendum, quae mox eventa sequantur,

Collatisque duobus, utrum praeponderet utri,

Ut dulcis ne sponte relinquat munera vitae.

Si vilis res, si tenuis, si denique tanto

Ac tali pretio nec digna videbitur esse,

Contra mille mori dubitet ne mortibus, ingens

Utilitas quoties patriaeve poposcerit usus.

Hoc Decii videre paterque et filius ambo :

Quique lacessitum dictis mordacibus hostem

Irasci poenasque reposcere ab hoste subegit

Ignoto vilique toga decora alta tegente.

Illius interitu patriae victoria parta est.

Nam fore victores populos praedixerat ante

Delius, in quorum cecidisset parte cruento

Dux gladio visusque duci tum parcere miles.

Sed neque Romano viguit minor in duce virtus

Qui sese multis obiecit millibus unum

Mandavitque suis a tergo cedere pontem

Civibus ut Thuscos aditu intercluderet urbis.

Multos Roma tulit, multos et Graecia tales.                                        [p. 153]

Nomina non ignota tibi, quem nil fugit omni

Prorsus in historia. Quod si, discrimine rerum

Sublato, nimia usque sui fiducia quemquam

Egit praecipitem, quanvis Fors illius ausis

Faverit, ille tamen fortis mihi non erit unquam,

Qui maria et caelum et terras contempsit et hostem,

C a elicolas ipsos, quorum manus ista gubernat.

Qualis erat dux ille, Tyri qui moenia scalis

Admotis subiit nulli comitatus et altum

Iamque tenens mediam saltu se misit in urbem.

Quem nisi servasset comitum metus iraque fractis

Continuo foribus, poenas tunc ille dedisset

Stultitiae, plus quam regem decet ausus in armis.

En tibi nunc alius quem regni dira cupido

Humanique sitis mala sanguinis impulit atra

Tempestate marique agitato fluctibus, hostis

Inter praesidia, exili se credere lembo

Et socios Itala cunctantes quaerere terra.

Idem remigiis et nondum a classe paratus

Pharsalici miseras properans extinguere belli

Relliquias, ab eo qui tum fuit obvius hoste

Occidi potuit, mens illi firma fuisset.

Hinc quoque digressus velut immemor ante pericli

Venit in Aegyptum, sine milite, solus, inermis,

Nautarum contis ubi pene levisque tumultu

Oppressus vulgi, corruptis igne librorum

Millibus innumeris, vix tandem evasit, amica

Aegypti domina regnique herede relicta.

Quorum etsi tantos felix audacia casus

Calcavit pedibus, non idcirco minus illi

Peccavere tamen. Nam mille quibus male cessit,

Mille aliis paucorum exempla revincere possum,

Ut tanquam in tabula videas temeraria saepe

Consilia eventus miseros habuisse furoris.                                            [p. 154]

Atque illos etiam paucis mutata diebus

Percussit Fortuna : petitus uterque suorum

Insidiis, alio nova dum molitur in orbe

Imperia, ut lusisse deam mortalia credas

Et velut in scena Regum monstrasse triumphos.

Quae non dicta mihi, verear quod ne male pecces

Ambitione. Sed ille tuus mihi cognitus ardor

In patriam suspecta quidem facit omnia. Deinde

Plaga recens factumque prope ipso in limine portus

Naufragium, nisi te servassent numina sancte

Quae colis. Ergo diu, ante diu tecum ipse, prius quam

Aggrediare, videque adhibeque et consule amicos,

Et quid suscipias, et qua ratione gerendum.

Ne pigeat perferre moras, ne tuta viarum

Et longinqua sequi, brevibus quandoque relictis.

Hoc modo te superi monuere, rogamus amici,

Quorum te monitis nec bellum obsistere, et ipsum

Qui semel offendit turpe est offendere rursus.

 

 

 

III, 6

 

A d Carolum Lotharingum C ardinalem .

 

Qui te distineat levibus nunc, Carole, nugis,                                         [p. 154]

Oppressum ingenti graviorum pondere rerum,

In patriam et regis vehementer commoda peccet

Et merito nomen referat scriptoris inepti.

Hoc ego prospiciens mihi longa silentia pridem

Impero, te quamvis facilem promptumque legendis

Expertus sim saepe meis, licet usque tenerent

Districtum variis sexcenta negotia curis.

Sed cum tam celeri decurras omnia pernix

Ingenio, satis usque tibi satis ipse relinquis

Temporis ad nugas et inania carmina vatum.                                      [p. 155]

Et tamen ostendis tibi non magis ulla placere

Scripta meis. Quae res igitur me continet, audi.

Quidlibet aggressus donec procul hoste fuisti,

Donec eram tecum pacata regis in aula .

Nunc inter strepitus armorum et tristia belli

Tempora compellare virum non audeo, saevis

Et neque mansuetas castris inducere Musas ;

Nec te sollicitum magis unquam pace fuisse

Arbitror aut bello, cum nostris finibus ingens,

Et quantus non ante, Philippi exercitus erret,

C um populos rex ipse suos adducat in hostem

Germanisque tuis ducibus res tota geratur.

Hoc tamen ignosces et te patiere moneri,

Cetera cum vigilans acerque negotia tractes

Publica nec patriae cedas in amoribus ulli  :

Segniter ipse tuam nimium curare salutem

Diceris et requiem membris somnumque negare.

Audio quid referas : « Etenim respublica nobis

Est vita potior ». Quid si proieceris istam

Despiciens animam ? Non magnum, Carole, vulnus

Intuleris patriae, quae longos sperat in annos

Subsidio lapsis te saepius affore rebus ?

Hic, dicent homines, fervens calidusque iuventa

Perdidit et sese et patriam, consumpsit in uno

Spes omnes pariter venturi temporis actu.

Non si praeteritis potuisti evadere morbos

Temporibus, debes quoque sic sperare futurum ;

Semper adhuc aetate viges animisque, sed illum

Paulatim minui tamen experiere vigorem.

Nam neque corpus habes firmum patiensque laboris,

Quale vel athletis, duris aut quale videmus

Militibus, meliore tui similique deorum

Parte vales. Finxit studiis civilibus aptum

Te natura, parem studiis te pacis in umbra                                           [p. 156]

Esse dedit, solem cum pulvere ferre negavit.

Arma tui fratres atque horrida castra sequantur,

Militiae assueti, iam cum puerilibus annis

Virtutem genitore suo didicere magistro  !

Tu colere ingenuas artes patriamque memento

Consiliis formare tuis, absiste periclis

Armorum gravibus, cole et oppida laetus et urbes.

Deficere in cursu medio clarissima quaeque

Ingenia et tanquam nebulam transire videmus,

Dum laudem eximiis properant extendere factis

Collaque summittunt oneri non aequa ferendo.

At prescribe modum nobis finemque laborum.

Non tantum mihi sumo vel arrogo stultus et amens,

Acrius ut me posse putem meliusve tueri

Quatenus indulgendum operi sit cuique, vicissim

Quatenus et requies interponenda labori.

Tu facile in media, si paulum attendis, arena

Consilium capies nec longius ire trahentem

Ilia quadrupedem subiges, ne lassus eundo

Restitet et medio sessorem in pulvere fundat.

Haec studio vel amore tui, fortasse nec excors

Nec stultus monitor, paucis scribenda putavi.

Quod si res te forte iuvat cognoscere nostras

Et quid agat regina sui studiosa mariti,

Quid regis soror atque nurus, quid fratris et uxor

Anna tui, comitatus et omnis inutilis armis,

Accipe. Continuis precibus votisque fatigant

Numina magna deum, regi vobisque salutem

Et reditum celerem victo prius hoste precantur,

Bellandive moras aut aequo foedere pacem.

At populus civesque mihi rumore moveri

Hostili minus atque minus trepidare videntur,

Sive quod assueti iam bellis, sive quod hosti

Oppositum regem et Francorum robora gentis                                    [p. 157]

Cuncta sciunt, quaeque auxilio modo millia nobis

Multa virum Rheno atque Albi venere relicto.

At sunt nonnulli qui non praesentia laetis

Aspiciunt oculis, hi semper nostra videri

Inferiora volunt, augent aliena maligni.

Stant animi tamen et facies velut urbis ab hoste

Securae. Non iustitium clausaeve tabernae,

Non mercator, ut ante, suas formidine belli

Asportat pavidus plaustris et flumine merces.

Non ipsi teneras amandant urbe puellas

Solliciti patres, non rerum cara suarum

Pignora, non thalami sociam vitaeque maritus.

Quisque suis fruitur velut alta pace, futuri

Haud metuens, et iam venienti prospicit anno

Lectaque rure suo comportat laetus in urbem.

At non, matre mala, fama, sata filia peior

Aeoliae regis compressuque edita quondam,

Magna silet, magnique habitatrix ipsa Palati

Bellua, cui centum linguae sunt oraque centum,

Centum intus variaeque animae (mirabile dictu).

Nam modo vos audere nimis totisque coactis

Viribus in discrimen atrox adducere regnum

Praedicat, his nullam caesis superesse salutem

Militibus, nullas a tergo stare cohortes

Subsidio ; primam Francorum nominis urbem

Florentem studiis, opibus sanctoque senatu,

Exponi in praedam cupido crudeliter hosti.

At modo vos postquam est auditum ponere tuto

Castra loco et validae prope iungere moenibus urbis,

Cingere tum vallo fossaque et fluminis alveo,

Ne qua parte ferox incautos opprimat hostis,

Longa illum distare via valdeque remotis

Consedisse locis, longum intercedere campum

Inter utrasque acies, non desinit illa superbo                                       [p. 158]

Ore queri, vos hoc diuturnum quaerere bello

Imperium, trahere et producere bella per artem,

Otia ne redeant populis optata vereri.

Unde tot immanes sumptus, et tanta petentur

Praemia militibus ? Praestat decernere pugna

Totque malis tandem semel unum imponere finem.

Aut quo tot peditum nobis equitumque parata

Millia, si tantum fuit intra castra manendum

Nec campis animus certare patentibus hosti

Aut aliquam capere insidiis aut viribus urbem ?

Nunc quoque cum pacis tota crebresceret urbe

Mentio, complecti se pacis amabile nomen

Dicebat, sed agi rem conditionibus aequis

Per servos nec posse tamen capitisque minores ;

Et neque Taurinum nec quae vicina placere

Oppida restitui positasque in montibus arces.

Quae loca pr a esidiis teneat si miles Iberus,

Nil fore continuo regnet quin solus in omni

Italia Rhodanique suos in fluminis unda

Tingat equos. Satis Insubrum, satis usque videri

Amisso nos imperio caruisse tot annos.

Nec iustum missos modo sub iuga nostra Caletes

Reddere, vicinis prius usurpata Britannis

Oppida, Cressiacae post tristia tempora pugnae ;

Nec captam nuper Treveri in finibus agri

Urbem nunc, villam ante, deorum nomine dictam,

Quae firmo superam praemunit limite Metim,

Claudit iter nostrosque feris disterminat agros

Gentibus ; haec mitti regis ditione vetabat.

Multa per Ardennam castella vel oppida silvam

Esse, quibus possit Quintinum, possit et Hamum

Mutari ; captiva lui quaecunque nec agris

Corpora nec vicis debere nec urbibus ullis.

Sed nummis sibi quenque suis, quia fiscus inanis                   [p. 159]

Sumptibus est, reditum libertatemque parare.

Quid quod dissentire duces, discordibus esse

Nunc animis, privata odia exercere furentes

Clamitat, et patriae bellique relinquere curam?

Vel nostro regisque malo se qualibet ultos

Infensi ratione velint cupiantque videre

Ardentem patriam – vindictae tanta cupido est –

Dum flagrent inimica tamen capita ignibus iisdem.

Haec audita aliis vel non audita sonanti

Voce refert. Monstro nihil est virosius illo

Cum linguas acuit. Sed idem cum somnia fingit

Ridiculum est ; veris aut cum mendacia miscet,

Non tam deformes unquam est commenta Chimaeras

Graecia, non ulli nocturno tempore somni

Tam varias rerum aut hominum finxere figuras.

His ego versiculis te delectare legendis

Absentem volui, gratum hoc tibi tempore si quid

Esse potest ; praesens me nanque rogare solebas

Quid populus ferret, quid bestia magna Palati,

Te memini risu solitum ridere profuso

Audieras ut quidque, moveri nec magis ac si

Iracunda viam canis adlatrasset eunti.

Ipse vides pigramque et lentam quam trahit alvum

Hoc animal, cernis quam foeda sit illius oris

Ingluvies, manibus vel ut omnia corripit uncis

Utque bonos pariterque malos configit acutis

Dentibus, ut nullis hominum vel parcere novit.

Non tamen haec spernenda puto quaecumque feruntur,

Unde etiam, prorsus nisi famam negligit omnem,

Proficiat sapiens, ut respondere querelis

Iniustis hominum vel se defendere possit

Et monstrare suo vel prodita crimina falso

Affigi capiti, aut aliud quodcunque fuisse

Principio causae quam post quae credita vulgo est ;                         [p. 160]

Proderit et – quando nullius crimine prorsus

Vita vacat – rescire tamen quae facta reprendat

Dicta vel a nobis populus, perpendere secum

Singula. Saepe etenim quae vel non cernimus ipsi,

Quaeve monere parum fortis non audet amicus,

Quaeve putamus adhuc pressa atque occulta latere,

In platea, in triviis inimico audimus ab ore

Instruimurque malo fugienda sequenda magistro.

Hic mihi finis erat ; sed enim tibi gratia magna est,

Carole, quem nostri memorem cognovimus esse,

C um scribens aliis nuper mandata dedisti

Imprimis solita gererent sua munera cura,

Ut verbis nos deinde tuis salvere iuberent

Vulgari non more, sed illa, Carole, rara

Insignique nota, qua contestaris amores

Et scriptis et voce tuos. Tota aurea visa est

Haec mihi scripta manu properantis epistola ; tantum

Nescio qua ratione meo in praenomine lapsus,

Ipsum, quod satis est, tenuisti nomen, at illud

Ut teneas nec multum etiam valdeque laboro,

Perpetuum nostri serves dum fixus amorem.

 

 

 

III, 7

 

Ad Ianum Bellaium Cardinalem.

 

Nunc canas hiemes aspergit Iuppiter agris                                           [p. 160]

Arboribusque vehunt rigidas nunc flumina crustas,

Horrentes linquamus, amici, frigore campos

Et celeri cupidam cursu fugiamus in urbem.

Et tu, Iane, simul, febris plus annua cuius

Imminuit vires et debile corpus, abibis

Mature Musasque valere iubebis ad anni

Principium venientis et aurea tempora veris,

Et repetes urbem carisque frueris amicis.                                             [p. 161]

Illic si qua dies illustri sole nitebit,

Rura suburbanasque domos excurrere tuto

Securusque hiemum poteris ; post Martius annum

Incipiens te rursus in haec secreta remittet.

Sed quis tam subito casus, quaeve ista voluntas,

Ecquod consilium nobis te, magne sacerdos,

Eripit ut veterum iam pene oblitus amorum,

Nobilis et fani quod summo in vertice collis

Altius exurgens subiectis imminet undis,

Oblitus regis fluviorum, oblitus et urbis,

Aedificare novas alieno tempore villas

Instituas, oculis hominum procul inque remotis

Desertisque locis ? Atqui monumenta Neronis

Instaurare libet. Sed enim melioribus optem

Auspiciis. Et quid vestra cum gente Neroni?

– At nemora haec druydae quondam tenuere dabantque

His responsa locis ; et passim multa Latini

Nominis hoc integra manent vestigia tractu.

Haec etiam Dryades percurrunt avia Nymphae.

– Quin tu res senio longaque aetate sepultas

Desine sectari et dubiae praeconia famae.

Haec potius quae certa et quae praesentia cernis

Delige, nec fera tam vel agrestia pectora Musis

Esse puta ut saltus atque invia lustra ferarum

Coetibus anteferant hominum. Tu maximus author,

Tu princeps Graecis pariter pariterque Latinis,

Aeternam sedem Musis Phoeboque dicasti

Pene in conspectu atque ipsis sub moenibus urbis.

Scilicet is septos sinuoso flumine campos

Frondosas valles et summis collibus aras

Impositas duroque e marmore condita templa,

Parisiumque solum certosque relinquet honores,

Finibus ut vastis Carnutum inglorius erret !

Aut Agrium Lorumque duos sine nomine rivos                                    [p. 162]

Navigero Sequanae aut Campano praeferet amni !

Non si carminibus tantum contendere possis,

Quantum aut Threicius vates aut Pindarus, illum

Inde tamen revoces veterique excedere cogas

Hospitio. Non si promittas aurea tecta

Auratasque fores centumque ex aere columnas

Et lucum Daphnes, Musae tamen usque sequantur.

Quid, teneras tu credis agresti carmine Musas

Malle coli et manibus fortisve rudisve coloni

Quales Clodia fert, quales et Perchia multos,

Quam fidibus numerisque et nobilis ore poetae ?

Pone igitur studium migrandi, pone laborem

Et longam nova condendi praetoria curam.

Nam quae est ista aetate domum mutare voluptas

Et transferre lares, capta velut hostibus urbe,

Expulsisque alios aliis summittere amicos ?

Aut si stat fixumque manet traducere vitam

Sedibus in patriis, et me simul accipe tecum.

Nam sine te verum est nusquam me vivere posse.

 

 

 

III, 8

 

Ad Salmonium Macrinum.

 

Si videas, Macrine, cupis quae nostra videre,                                      [fol. 5r°]

Haud te poeniteat menses caruisse vel annos

Versibus his, qui me circum imprudente feruntur

Quosque libens retraham, si res integra fuisset.

Nam nihil expecta Musis vel Apolline dignum,

Sed neque Macrino, teretes cui Cynthius aures

Formavit, veterumque authorum lectio multa.

Cum tu praesertim sis maximus usque poeta,

Et versus facias ita, nemo ut pangere versus

Dicatur melius. Quanquam es mihi cognitus olim

Non asper, non difficilis, non durus amicis,

Quales permultos tulit aetas nostra poetas,

Qui sua commendant, rident aliena superbi

Seque putant solos frumentum pascere dignos,

Propter nescio quid splendescens literularum,

Quod semel atque iterum resonanti prodiit ore

Praestrinxitque oculos rudibus, nondumque peritis,

Tanquam qui Solis nequeunt perferre nitorem.

Sic prima specie sine longo fallimur usu,

Istos dum pariter quoque caetera posse putamus,

Nec discrimen opus longum et breve ponimus inter.

Nam quae laus inventum aliquid fortassis acute

Acceptumve aliunde, elegis clausisse duobus ?

At, qui sic faciunt, Regum celebrantur in Aula,

Et tanquam artifices praeclari cornua tollunt !

Non haec aeternam ad laudem via trita Maroni,

Non ista ratione alii crevere poetae,

Vera quibus magnis accessit gloria factis.

Scilicet et pridem non carmine notus ab uno

Perpetuum Macrine decus laudemque tulisti.                                      [fol. 5v°]

Sed neque longa queunt audire poemata Reges,

Nec possunt praebere diu recitantibus aurem,

Propter ab innumeris immensa negotia rebus.

Ex quo magna latent multoque subacta labore

Ingenia, et verae virtutis gloria rara est.

Nunc ad me redeo, quem tu tria dicis habere

Pectora, vel triplex circum praecordia robur,

Ut diversa duo reddam foeliciter unus

Scribendi genera, et meme in contraria vertam

Iudicis interea fungentem partibus aequi.

Quod si persuasum penitus fixumque resedit

(Nam cur te simulare putem, cui candida mens est,

Nec falsi causa est fingendi carminis ulla ?)

Gaudeo me tibi primum et per te deinde probari

Omnibus, atque alios fero tecum errare libenter.

Sed non usque mihi tam parva conscius in re

Blandior, ut de me potius tibi quam mihi credam,

Cum me cognoscam penitus, tu plurima nostra

Ignores vitia et cupias caelare tegendo.

Accoepi (fateor) naturae semina quaedam

Praeclara ingenii, scribendis versibus apta,

Quae non spernendos potuissent aedere foetus,

Huius si studii mediocris cura fuisset.

Sed cum iudicium aetas immatura negaret,

Monstratam genitore viam (quae prima) secutus,

Continuo Musis aliena volumina verso,

Et nondum natas meditor componere lites.

Inde forum traducor et ad subsellia plena

Pulveris et strepitus. I nunc et, maxime vatum,

Si potes, in tanto versus compone tumultu.

Rursus in antiquam revocat natura palestram

Et me conatur desueto reddere ludo.

Sed miser in diversa trahor fugioque laborem

Scribendi exacte, sic dum non pervia tento                                          [fol. 6r°]

Et neglecta diu, rudis imprudensque relabor

In genus hoc, humile et summissum, repit humi quod,

Nec vulgi sermone procul distare videtur,

Et quae mox pueri subsannent, carmina condo.

At vos progeniti quondam melioribus astris,

Laeta quibus largo se fundunt otia cornu,

Carmina foelices Regum memorantia pugnas,

Sive aliquid maius, pleno cantabitis ore :

Quae ferat in caelum proles ventura nepotum.

 

 

 

III, 9

 

Ad Salmonium Macrinum.

 

Non ego tot sine te solus, Macrine, fuissem                                        [fol. 60r]

Nec tam vicinis absens regionibus usque

Sustineam desyderium communis amici,

Si valeam, si res cupientem nulla moretur.

Me chari sed in urbe diu tenuere propinqui

Legibus adstrictum medicis, non aere puro

Vesci, ferre pedem non extra tecta sinentes.

Et vanus labor ille fuit. Nunc urbe relicta

Ereptus medicis, elapsus pharmacopolis,

Frigida mane recens et frigida vespere carpo

Rura, novum solem atque orientia sydera servo.

Quod si forte iuvat secessus visere nostros,

Disce : Carentonio superandus Matrona ponte,

Mox ubi quingentos inter duo flumina passus

Feceris ad portum caesis cui nomen ab Anglis ,

Transmittes Sequanam ratibus. Nam pons ibi nullus

Coniungit ripas. Hinc te quae proxima tellus

Excipiet, multis ubi manat vitreus humor

Fonticulis et Vitriaco dat nomina pago,

llla sinu me pulchra suo fovet ; illa forensi

Vindicat a strepitu dirisque tumultibus urbis.

Ad fanum revocas, sed agrestes non minus odi

Coetus, et fervere novis praetoria vestra

Hospitiis fama est habitarique aedibus arcte.

Est qui purpureis sibi tres in vestibus una

Conspectos narret proceres . E go credere Romam

Ad vos et Tyberim migrasse simulque vereri

Ne Syrtes fugiens Siculis immergerer undis.

Quis posset versus in tanta condere turba ?

Res adeo ipsa mihi, non nomen displicet urbis.

Castalio donec pauci de fonte biberent,

Vadantes pleno manabant gurgite rivi.

Turba poetarum mox ut concurrere coepit,

Aufugere procul Nymphae atque exaruit unda.

Tu quoque versiculos Lauduni scribere plures

Una luce potes quam multis mensibus istic,

Quo sese plenis fundit Lutetia portis.

Namque volunt sylvas et devia rura poetae,

Et melius vacuis scribuntur carmina pagis.

Haec tecum, Macrine, iocoso carmine lusi

Me quia tu numerare soles in vatibus unum.

Verum aliud causae est. Etenim sitientibus atque

Siccis permultum conferre silentia dicunt.

Me necat importuna sitis, mihi faucibus imis

Spiritus, et vox attrahitur pulmonibus aegre ;

Sed fari vetitum prohibet nil scribere versus

Aut certe limis aliorum scripta tueri,

Qualia saepe dedit Salmonius aurea nobis

Et dabit, hunc aegro valeant quae demere morbum.

 

 

 

III, 10

 

A d Ioannem Bellaium C ardinalem.

 

O mihi te qualem plectro fidibusque movendis,                                  [fol. 6r°]

Bellai, quot sunt doctissime quotque fuere

Pontificum, ostendit nuper Macrinus (iter cum

Loduno facerem, docto comitatus amico,

Aemilii verum cui suaviloquentia nomen

Imposuit), lyricis Macrinus ad aethera notus,

Ante aliosque tibi merito charissimus omneis.

Nam cum sermo frequens nobis multusque fuisset

De magnis rarisque tuis virtutibus, illam

Addidit imprimis, ut maxima quaeque foveres

Ingenia atque bonis delectarere poetis,

Inter praeclaros non ultimus ipse poetas.

Hic ego qui pridem historiam te condere nostri

Temporis et fraterna sequi vestigia noram,

Ponere et usque tuas studiis melioribus horas,

Subrisi : non quin de te omnia credere possem

Propter et ingenii vim summam et mentis acumen,

Verum ista gravitate viro, studiisque tot annos

Gnaviter impensis in commoda publica regni,

Haud licuisse vel in mentem venisse putabam                                     [fol. 6v°]

Velles ut levia haec tractare et scribere versus.

« Quod si illum (exclamat) summum egregiumque poetam

Ostendo ? Quid enim congesta negotia rerum

Naturae officiunt generosae ? Denique fortes

Saepe viri quondam populos et magna regentes

Imperia ad dulces declinavere Camenas,

Scribendis recreati versibus atque legendis ».

Et simul attulerat quem secum forte libellum

Ipse sinu promit, titulus superadditus, Odae

Bellaii, (varium, florens, et suave poema)

Quem sic ex multis non uno tempore missis

Ad se carminibus, prius ut dispersa iacebant

Ordine servato nascendi, fecerat unum,

Ut quisquis legeret, qua, quidque aetate, quot annos

Natus scripsisses, subito cognoscere posset.

Audio Macrinum recitantem sedulus, audit

Aemylius, pro se virtutes quisque notare,

Quae numero tot erant quot versus et prope verba !

Suspicimus faciemque in caelum tollimus ambo

Attoniti ; stupuit Macrinus non minus ipse,

Atque ea miratur tanquam sibi cognita primum.

Rumpantur reliquis praecordia saeva poetis,

Macrino excepto et similis quicunque Macrini est,

Qui propter candorem animi tetra caret omni

Invidia prorsus, te diligit, et colit unum.

Salve, Pieridum Musarum dulcis alumne,

Magnus constrictis pedibus, magnusque solutis

Author, eo vincens Ciceronem Virgiliumque.

Haec ego scribebam medio tibi carmina cursu,

Lassus equo lassusque viae Solisque labore,

Cum premeret iumenta siti Canis, ureret agros.

 

 

 

III, 11

 

Ad illustriss. Margaritam Regis sororem.

 

Forte fuit tecum mihi sermo, diva, quibusdam                                     [fol. 48r°]

Privatis de rebus, uti post prandia mos est

Sublatasque dapes ; aderatque Boesia mater.

Quae quia materne te diligit et colit unam,

Idcirco meruit matris cognomine dici.

Utque alia ex aliis fit, mutua verba serendo,

Repserat ad nequam paulatim oratio servos,

Quorum se domibus profundit copia plenis.

Et mater fieri meliores posse putabat,

Asper si dominus crebro succenseat illis.

Perstringens te, Virgo, levi, mitissima, tactu,

Quam nulli commotam ira videre ministri,

Nullae unquam famulae, quanquam videre dolentem

Saepius inque oculis et vultu signa gerentem

Non aequi vitiis animi, si turpior ulla

Res subiecta oculis, si vox audita fuisset.

Hic tu, Virgo (soles quo te laudare pudore

Quum laudem vitare nequis ; te namque petebat,

Cui tu nota suis magis unguibus) : « Est ita nempe

Ut dicis. Quid enim, quid apud te, seu bona nostra,

Seu mala dissimulem, primis tibi cognita ab annis,

O mater ? Sic me finxit natura potentem

Irarum, ut quales alii plerique, nec ullos

Experiar subitos intra praecordia motus

Ipsa nec a quoquam poenas irata reposcam.

Nec si praeclarum id cuiquam magnumque videtur,

Laudi continuo dederit mihi, scilicet arte

Quaesitum nulla, nulla ratione paratum.

Si quid habet laudis, naturae debita laus est. »

Haec tu pauca fere solito moderamine vocis.

Nos videamus utrum domui magis apta regendae                        [fol. 48v°]

Et melior sit tristis heri natura minasque

Verberaque addentis peccantibus aspera servis;

An lenis, placida et moderata, tuam modo qualem

Fecimus, expertem irarum subitique tumultus.

Sed prius id, nisi te fortassis demoror, utrum

Hanc natura dedit peperitne industria pacem,

In quibus est animis. Nec enim sine felle creatum

Credibile est, sine bile hominem, nisi mente feratur

Plane captus, hebes, stolidus, rudis et sine sensu.

Eximiamve tulit naturae munere laudem ?

Quales in tantis annorum milibus inter

Tot natos homines pauci rarique fuere

Dis geniti, multum dea queis nascentibus aurum

Miscuit, atque animos finxit meliore metallo.

Quae si praeteritis spectata diebus in ullo est

Vis animi irarum motus cohibere valentis

Sponte sua, facile est ut de te credere possim

Hoc etiam dono cumulatam. Tu quoque digna

Tam rara, Virgo, naturae dote fuisti.

Sin aliquid tu consilii, rationis et affers

In medium victamque doces melioribus iram

Cedere consiliis, tua laus est maxima, Virgo,

Quamvis tu coelum spoliaveris hac neque laude.

Sed labor est hodie cohibenda nullus in ira

Si tuus, at vero transactum respice tempus.

Ulla, vide, fuerint annis certamina primis.

Nunc assueta iugum subit ultro pronaque victas

Dat natura manus rationi serva magistrae.

Quod cupit in nobis, tumida quod fervet ab ira,

Quod sperat metuitque, acceptum est omne ferendum

Corporibus, quorum terrena et vilis origo est.                                      [fol. 49r°]

Nam simplex animi per se natura putanda

Unaque, nec temere casu mutabilis ullo,

Coelestis, divina, suoque simillima forma

Authori ; quis eam formam reprendere possit ?

Iam si nulla forent animis commercia nostris

Corporea cum mole, tot exors nostra malorum

Vita quot impendent miseris mortalibus omni

Tempore, perpetuam capiat secura quietem.

Nunc tam dissimiles inter se res nova semper

Bella movent utri tandem victoria cedat.

Altera servitio pars, altera nata videtur

Imperio. Quod si melior regnabit, et iram,

Et facile affectus alios compresserit omnes.

Sin oblita sui versa ratione sequetur

Agrestem dominam laxasque remittet habenas,

Quas homini turbas, quantos ciet illa tumultus !

Nae fuerit multis obnoxia vita periclis !

Ergo ferum natura et corpus agreste regendum

Usque a principio, et sensim parere docendum,

Instar equi, dominae rationi. Caetera prona

Experiere, modo a teneris assueveris annis,

Auctorum neque lecta parum monumenta bonorum

Profuerint necnon modulantes carmina Musae.

Quae si quid vel durum intus vel agreste resedit,

Evellant penitus. Durum Plato iussit adire

Musas discipulum. Sacris fuit ille peractis

Commodior. C ertis Lacedemone miles in hostem

Ferre pedem numeris certisque referre solebat .

Tum siquando fuga versos conspexerat hostes,

Compositis potuit compescere versibus iram

Et dextras inhibere cruentum et condere telum.

Quid, quae provectum dicendo, et voce furentem                              [fol. 49v°]

Acrius, a tergo revocabat fistula Gracchum .

Ipse, foro quoties sublimis et arce Palati

Post decimam lassusque domum tristisque revertor,

Saepius ad numeros fugio cantuque laborem

Dulcis et arguta solor testudine natae.

Horum ingens est, Virgo, tibi provisa bonorum

Copia, quae nascens tecum simul ipsa tulisti

Et quae deinde tibi magno sunt parta labore

Et vigili studio. Nam pulsas undique Musas

Montibus et sylvis, ubi quondam habitare solebant,

Desertisque locis, intra tua tecta coegit

Horrida barbaries, dirum exitialeque monstrum,

Vix hodieque tua pavidae se veste tuentur.

Ut quum praedator nebula speculatur ab alta

Milvius in medio pascentes gramine pullos,

Quem simul ac videre, fuga se protinus illi

Proripiunt : mater fugientes excipit alis.

Ergo iis nil agreste potest considere tectis,

Quae vates habitant : ad quae fugere Camenae,

Non solum mollire hominum fera corda potentes,

Sed bruta et lapides et non tractabile ferrum.

Sic potuit Manes cythara placare superbos

Orpheus, et celsis deducere montibus ornos,

Sic bonus Amphion lapides et saxa movere,

Et pulchram subitis accingere moenibus urbem.

Iam quae sunt aliis irarum semina, primae

Quaeque solent causae tantos accendere motus,

Omnibus iis exuta cares. Irascimur omnes,

Aut quia nos sperni miseros laedive putamus,

Praesertim gravis est quum iniuria nec leve damnum,

Aut aliis alias de causis saepe movemur                                                [fol. 50r°]

Quas levis aura ferat. Non est bene coena parata,

Non bene conditi pisces, aut non satis unctum

Est olus, aut vino spumans effusa lagena,

Aut miseri cecidit manibus vas fictile servi.

Ergo quod subigit nos causae et suscitat iras,

Mollities animi est, teneri parvique timentisque

Omnia nec duros audentis obire labores.

Hinc homines prima extremaque aetate videmus

Irasci faciles, et quorum obnoxia morbis

Corpora, quique iacent amissis rebus egeni.

Omnes praeterea quos immoderata libido,

Aut aliquod desyderium vehementius in re

Exstimulat, videas subito prorumpere in iram,

Si qua iniecta mora est, si quisquam tendere contra

Audeat et cupidis illorum obsistere votis.

Tu facile iis, Virgo, tantisque parentibus orta,

Et magni soror, et magni quoque filia Regis,

Tot propriis radians virtutibus ipsa, tot artes

Egregias instructa, quibus fers nomen Olympo,

Ut careas titulis, et magnae stirpis honore,

Contemptu possis hominum te, Virgo, tueri ;

Et longe praestes aequalibus una puellis.

Nam quae damna bonis veniunt iis, quae bona vulgus

Ducit, divitiis, opibus, gemmis eborique,

Non pluris pensare soles quam vile putamen

Iuglandis stipulasve resecta messe iacenteis.

Quare nemo tibi gravis est, nihil ista moranti.

Quamvis perdiderit, quamvis everterit ille

Imprudens abacum, dominae non sentiet iras.

Forsitan id commune aliis quoque Regibus, aurum ut

Despiciant et opes nimias facilesque paratu.                                        [fol. 50v°]

Hoc proprie, Regina, tuum, quod nulla voluptas,

Nullus amor turpis vestigia casta moratur.

Victrix per medios, o Virgo, libidinis ignes,

Per medias intacta faces ad s y dera tendis.

Ergo sub domina requietis amante ministri

Pacifici, bene conveniens domus absque tumultu.

Non etenim plagae, non lorum, et vincula servos

Correxere malos. – Latebras sed quaerere furtis

Et peccare docent et fallere cautius. Atqui

Flagitium est, quamvis infamia nulla sequatur.

Nec si quis latuit fur, non est improbus ille.

– Saepe data melior venia fit servus, amansque

Tam mitis domini. Quid enim? Facere incipit ultro,

Quae prius ingratis et iniqua mente solebat.

Nec recte monuit, quisquis fuit ille poeta :

ˮ Fac timeant servi , reverentia deinde sequetur.

Verius hoc : ˮ Quem quisque colit, reveretur, honorat.

Illius os porro metuet nutumque tacentis

Nec dominum cupiet tam fallere quam bene gratum

Prodere se memoremque remissae ostendere poenae.

– Atque in privatis nec forsan inutilis illa

Cogendi ratio sit, ubi servilia cernas

Ingenia, et tanquam tardos, nisi pungis, asellos.

– At vobis quae quotidie generosa ministrat

Nobilitas, animus laudis pulsatur amore,

Dedecus, opprobriumque, ignominiamque veretur.

Est quoque non ipsis tantum clementia servis

Grata, sed iis etiam quorum est inclusa medullis.                [fol. 51r°]

Qua freti, capiunt aeternam luce quietem,

Nullaque per noctem pavidos insomnia terrent.

Qualis vere novo Zephyris spirantibus aer

Aut freta quum nullis agitantur caerula ventis.

Qualem mane tui, qualem te vespere cernunt,

Uno et perpetuo vultus animique decore,

Sedatam, comem, placidam, similemque dearum.

 

 

 

III, 12

 

A d Carolum Lotharingum C ardinalem .

 

Quam te nostra diu praesentem Gallia vidit,                                        [p. 174]

Mutus eram  : nunc sum cornice loquacior atra

Obtundoque tuas absurdis cantibus aureis.

Scilicet excussi te pravum absente pudorem.

Non mihi, non unquam tu longa silentia posthac

Obiicies, post ne similis te poena sequatur.

Languenti quondam Solisque viaeque labore

Alcidae somnum ranae impediere palustres.

Illum orasse deos iis vocem demere, mutas

Seriphias perhibent ex illo tempore ranas.

Me, tu quando voles, pergam si forte molestus

Esse tibi, verbo potes uno reddere mutum

Pisce magis. Fruar hoc scribendi munere laetus

Interea doctamque feram non optima Romam

Carmina. Tune etiam philomelas, gracule, cantu

Mercuriumve lyra citharave lacessere Phoebum,

Denique Romanis coram hiscere vatibus audes?

Non ego. Nam quis amat sua scripta minusve laborat

Ut placeant aliis hominumque per ora ferantur?

Nolo meis alios nasum torquere legendis,

Nolo Latinorum, nolo fastidia vatum

Dura pati. Tu nostra legas, tu solus amesque

Tantum, ne externo mutaveris, o bone, caelo

Iudicium retineque tuae constanter amores,

Et genium patriae ! Suetos ego tempore longo

Ne mutare senex numeros et carmina cogar,

Iratusque novas addiscere ne cocus artes.

Nam Roma nec vir, nec equus melior redit unquam.

Huic durae trivere pedum vestigia cautes                                             [p. 175]

Alpibus in summis Apenninoque nivali :

lllum Romanae penitus mersere puellae

Delitiis, miseroque animam viresque tulere,

Ni sapiens aliquis ceratas obstruat aureis,

Sirenumque dolos occultaque retia vitet.

Nota vel historia est cui non vel fabula Thusci

Scriptoris? Nostrae qui relligionis amore

Captum nescio quem recutitum fecit euntem

Romam, ut purpureos Patres ipsumque videret

Pontificem, ratus esse domum pietatis in Urbe

Praecipuamque Deo sedem. Quo denique postquam

Venit, multa videt secus atque putaverat ante,

Quae non mutavere tamen. Iam caetera nosti.

Illius exemplo, melior vel cautior ad nos

Non expectato quamprimum vere redibis.

Quanquam haec saepe tibi vitata pericula nullum

Intentare metum vel fraudem nectere possunt.

At tua non experta cohors vestigia caute

Omnia collustret, posita ne turpiter olim

Ut liberta meretricis barbaque comaque

Excutiat risum spectantibus. Illa memento

Illa tuis prohibere animorum caeca furentum

Vulnera, quae multis olim nocuere superbis

Ingeniis, ope se humana dum posse tueri

Aut aliqua magis arte putant quam munere divum.

Impia nam tota dominatur in U rbe m athesis,

Chaldaei volitantque domos atque atria circum.

Tempus ab iis certusque dies horaeque petuntur.

Et fortuna salusque hominum dependet ab astris.

Sic translata Deo rerumque hominumque satore,

Omnis ad expertes animae res gloria transit.

Quidam animos etiam pariter cum corpore nostros

Interitum sentire volunt unaque resolvi .

Et veteris promissa novaeque uberrima legis                                      [p. 176]

Vana putant . I psum patriis detrudere regnis ,

Si possunt , Dominum conentur more Gigantum  !

Has devota Deo librisque exercita sacris

Insidias bona mens rapidis praetervolat alis.

Nec tua dextra, fuit multis quae saepe saluti,

Auxilium miseris lapsisque errore negabit.

ˮ Pastoris vigilare boni est dominoque valentes

ˮ Et salvos praestare lupis ab edacibus agnos.

Haec tibi sum paucis aggressus scribere, non quo

Non ea tu melius videas et acutius et me

Et quocunque alio. Quid enim sus crassa Minervam?

Sed me stultus amor raptum meus ista subegit

Deposito mandare tibi praecepta pudore.

 

 

 

III, 13

 

Ad Bart. Faium Senatorem Parisiensem.

 

Prime Senatorum, nostri successor et heres                                        [p. 176]

Ordinis atque loci, veterem ne sperne sodalem

Et ne sperne tui consortem muneris olim.

Non quia privatum me nunc Rhamnusia fecit,

Continuo salibus privavit iniqua iocisque :

Vivo, iocor, ludo liber, curisque solutus,

Confestimque recens a somno carmina condo.

Amissos nobis ita fors pensavit honores.

 

 

 

III, 14

 

Ad I anum Morellum , Ebredunaeum.

 

Haec mea quorundam sermonibus otia carpi                                      [p. 177]

Rumor erat nostrosque maligno dente labores

Conscindi, Morelle, parum ac si iudice digna

Res sene sit, multos qui gesserit urbis honores,

Scribere ludentem puerili carmina more.

Quae contra non ipse habeam quid dicere possim,

Communi tribuenda rei si tempora furer

Improbus atque meis postponam seria ludis.

Nunc mecum nemo certaverit omnibus erga

Reges officiis patriae vel commoda nostrae.

Dum mihi cura fuit privatas scindere lites

Et dare iura foro, subsellia primus inivi

Mane viam facibus puero monstrante ; recessi

Postremus, decimam c um praeco renun c iat horam.

Nec, quo more solent alii plerique, vagabar

Porticibus curvis, cunctanti iratus arenae,

Infensusque reis, sed in una sede manebam

Fixus et immoto prope corpore. Qualia nostrum

Saepe suos memorant post admonuisse Quelinum

Exemplo durare meo. Quae regis in Aula

Nostra fuit, dum supplicibus subscribo libellis,

Quaeque locis aliis aliisque industria rebus,

Quaeque hodie postquam rationum credita nobis

Dispungendarumque fides, et maxima cura, est :

Nec te, nec quenquam cui sim modo nomine notus,

Ignorare puto. Sin quas bene munere gesto

Post reliquas nobis respublica fecerit horas,

Impendo studiis, nec iners, nec tardus, honestis

– Scribo, lego meditorve aliquid vel carmina condo –

Cur ego culper ab his lucupletibus et bene lautis?

An cessare placet magis, et nil prorsus agentem,

Aut lateres numerare domus aut praetereuntum                [p. 178]

Nomina, vestitum, faciem formamque notare?

Hoc, peream, nisi sit gravius, quam pondera ferre !

– Lude igitur, dormi, bibe, comessare, quietem

Artubus et fessis da lentus, et accipe membris !

Hoc quoque maius erit quam trudere saxa molasve.

– Non me turpi aliquo lucem consumere ludo,

Non iactis nocturna iuvat me tempora talis

Fallere, non totas resupinum stertere noctes,

Aut foedo satyros imitantem more salaces

Scortorum gregibus maculosis psallere mistum.

Non lusisse pila, magno spectante theatro,

Depositaque toga, quanquam is tibi Scaevola ludus

Dicitur arbitris quondam placuisse remotis.

– Ergo privatam rem procurare memento

Usurasque puta et crescens per menstrua foenus

Tempora, quem verso reditum sors afferat anno !

Usuras etiam nobis memorare trienteis

Audes, aut alias? Alieno versor in aere ;

Nec mihi census equestris adhuc fuit, aut erit unquam.

En tibi lectorum clarissima nomina patrum,

Qui velut aedificare domum qui cogitat, ante

Materiam, caementa solet calcemque parare,

Ipsi non aliter festis suevere diebus

Instrumenta domi cognoscere multa reorum

Inque breveis conferre notas, quo deinde futuris

Copia iudiciis large provisa redundet.

Ante solent numerare quot ex hac lite vel illa

Proveniant nummi, quae merces quanque sequatur.

Ah male, si transacta prius, decisaque pacto

Lis fuerit ! Labor immensus cadet irritus illis.

Nam memini quendam plenum gravitatis et annis,

Burgunda de gente senem, cui mille ligatis

Inclusae saccis pendebant ordine lites.

Has omneis animi causa, semel omnibus horis                                    [p. 179]

Ille recensebat minimumque putabat ad assem

Quid tandem lucri numero speraret ab illo.

Ut pastor, cui mille boves in montibus errant,

Quem ferat ex vitulis fructum, quem lacte reportet

Presso vel liquido, quem denique matribus ipsis,

Subducit tacitus, nummo nec fallitur uno.

Nec tantus dolor huic subtracta forte iuvenca,

Illi quantus erat sine iudice lite soluta

Pacatisque reis tabulas repetentibus ultro.

Quas tamen invitus semper, magnique coactu

Concilii, post terna quaternaque denique iussa

Reddidit. ˮ Hoc vero est statuentis iudicis aequum ?

ˮ Non venalitii, non mercatoris avari?

Ecce supercilio quidam metuendus acerbo,

Peccas tu, peccant alii, peccatis utrique,

Durus ait, sed tu longe deterrima peccas.

Hic, pater est aliquis de gente severus, opinor,

Fabritia Curiave, togam cui ferrea nectit

Fibula sub mentum, sine barba, intonsus et asper,

Tristis, difficilis, cui sordent omnia quanvis

Bella foris; tamen est idem turpissimus intus,

Si propius spectetur. Ab hoc ego iudice quaeram

Perconterque libens, placidos componere versus

Peccatumne putet natura an legibus esse !

Orem nos doceat quibus aut distinguere signis

Noverit a curvis recta aut fugienda petendis !

Nescivi esse malum, fateor, non hercle, magis quam

Scribere sensa animi nostri sermone pedestri.

Ipsa, vides, natura quidem nihil impedit et lex

Nulla vetat : tantum famosum scribere carmen

Poena fuit tabulis, quas condidit Appius olim.

Id vero me perpetuo vitasse, molestus

Terribilisve meis cuiquam ne versibus essem,

Repperies. Nil turpe sonat mea pagina, nullum                                    [p. 180]

Tristius obscurumve in nostro carmine verbum.

Quin etiam nostris pueri fortasse legendis

Proficient, ipsique senes queis candida mens est

Dissimilesque tui. Sed deteriora videntur

Cur mea  ? cur ego deterior c um prof e ro lectu

Non indigna, bonos non corrumpentia mores?

Fas studia illorum, fas sit componere nostris :

Tum facile agnosces quantum distemus ab illis.

At dicor, Morelle, malos componere versus,

Non bene caelatos, male pressos, et sine cura

Ac studio, faciles, puros et sponte fluenteis.

Haec mea culpa, fatebor enim, mea maxima culpa est,

Qui rem tantam adeo, tantique laboris et oti,

Aggrediar paucis absolvere fervidus horis.

Nam neque tam facilis quam multis esse videtur

Nec tam parva bonum res est bene claudere versum.

Dicam illo me errore capi qui decipit omneis

Scriptores alios, ut amet sua quisque putetque

Optima, quae non sunt? Satis hoc satis auribus aequis

Esse potest. At vero ignoscent hi mihi nunquam

Censores rigidi. Nam quis te cogit, amice,

Ad male scribendum? Facias si forte coactu

Praetoris, veniae poterat locus esse petendae,

Ut quondam Albino fertur dixisse Catonem.

Huius culpa rei mea sit scribentis inepte,

Forsitan et nimium properanter. Tu quoque partem

Non minimam, Morelle, feres, qui nostra repostis

Carmina scriniolis, ne lucem inclusa tueri

Possent, me contra multum pugnante magistro

Solvis et in claras educis luminis auras.

Unde tibi video insultus et bella parari

Maxima, dum, Morelle, tuos defendis amores.

Cura sed haec tua sit, tu videris ipse ! Priorem

Mi satis est urgere locum pedibusque tenere :                                    [p. 181]

ˮ Scilicet hunc nobis indignum haud esse laborem

ˮ Nec male scribendis in versibus otia poni .

ˮ Et poni melius quam si per lucra bonorum

ˮ Omnia perque voluptatum genus omne vagarer.

Hae sunt deliciae nobis, ea l a eta laborum

Perfugia, hu c lassi cur a eque operaeque forensis

Tanquam ad frondosi nemoris divertimus umbram.

O miseri, quibus est nunquam Parnassia rupes

Trita pedum plantis, qui nunquam e fonte bibistis

Castalio, quorum stupidas inscitia mentes

Detinet ! O, si quam liquida et quam suavis ab illo

Manet aqua in venas et vatum pura sciatis

Pectora, desipere haud nosmet puerosve putetis

Bis fieri, non tot sine causa scribere versus.

Otia vestra meis nunquam potiora feratis.

Haec, Morelle, tibi paucis scribenda putavi,

Haec tibi nempe, meis cui respondere malignis

Continuus labor et virosa refellere dicta.

Ut linguis posthac faveant, terrere novis me

Criminibus saltem et maledictis figere cessent !

 

 

 

III, 15

 

A d Margaritam Regis sororem .

 

Mentito toties Remorum et nuper in urbe,                                          [p. 181]

Et post litterulis, modo quas Dunensis ab agri

Castello dedimus, vix aequum parcere : eundem

Namque bis ad lapidem scopulumve impingere turpe est.

Praeteriere dies condictaque tempora. Quod si

Ad nova te promissa vocem nunc spemque futuri,

Non credas etiam iurato et vera loquenti,

Non si succedam foribus tuaque ostia pulsem ;

Atque haec poena vetus mendaci debita linguae,

Quam subeam patiens, si non aliena potestas                                     [p. 182]

Huius tota rei sit, non mea. Namque putare

Noli me lentis manibus mollique lacerto

Hoc opus aggressum. Quem si natura tulisset

Ignavum, mollem, pigrum, requietis a m antem,

At permulta domum retrahant tamen : optima coniux,

Tum desideriumque urbis rerumque mearum,

Imprimisque tui, facies me cuius et oris

Gratia tam reficit quam verno tempore flores

Purpurei gratum spirant carpentis odorem

Naribus et recreant omnes in corpore sensus ;

Quam fluvio mersata diu perfusa vel imbri

Longa fovent volucres aprico littore colla

Et madidas gaudent expandere solibus alas.

Quid faciam? Possumne reos urgere morantes

Pignoribus captis coeptumque relinquere crimen?

Hic (dicent) nobis operam non praebuit, urbem

Dum properat fugiens patriosque revisere fines.

Corripuit spatium concessi temporis, ex quo

Ornandae litis nobis erepta facultas.

Aut aliud fingent maledictum atrocius illo.

Quin et sarcinulas cogenti atque ire parato

Obiicitur nova cura, novique repente labores

Incurrunt: aliud iubeor cognoscere crimen

Commissique reo mores inquirere testis.

Accipio mandata geroque ex ordine morem.

Credo aliquod propriumve meum facinusve paternum

Vlcisci voluisse deos et carceris instar

Hunc mihi poenarumve locum tribuisse merenti.

Te memini, te, V irgo, priusquam extruderer istin c,

Praesentire malum hoc veniens nostramque dolere

Saepe vicem, quia nec capitalis quaestio nostris

Apta videretur vel congrua moribus esse.

Quod si praescisses longum fore – qui tuus erga

Nos amor est –, nunquam discedere passa fuisses.                           [p. 183]

Huc aliquis saltem veniat dimissus ab urbe

Nuntius, optatis implens mihi vocibus aures

Teque ferens (sicut primis consuestis ab annis)

Reginam pariter duo rari exempla pudoris

Vivere coniunctas animis, recteque valere ;

Te quoque fraterno atque illam gaudere mariti

Iucundo reditu et claris ex hoste triumphis,

Et populum clausis circum delubra tabernis

Ire Deo grates tantis successibus actum.

Verum Mercurius nos has retrusit in oras

Quas adeunt nulli, per quas nec transitus ulli est.

Et nisi spes primis affulgeat alma calendis

Promittens operi supremum imponere finem,

Ianus et incipiente bifrons me liberet anno,

Forsitan huic possim succumbere, Virgo, labori.

 

 

 

III, 16

 

Ad Paullum Camborea villa regia.

 

Camboreae qui visus ager mihi sit modo villae,                                  [fol. 52v°]

Quae regio, qui splendor in aedibus intus et extra,

Qui laxis in porticibus rectisque columnis,

Quaeque ima et media et summi fastigia tecti,

Quae scalae duplices, et inextricabilis error

Hac illac tanquam ignota regione vagantum,

Paule, rogas? Uno tibi possim absolvere verbo

Regia (ne fortasse vagans per singula fiam

Longior) ac (si quaeris) in hoc sunt omnia verbo.

Praeterea si nosse iuvat quisnam fuit author

Tam praeclari operis, quisve has sibi condidit aedes,

Et quis arenosi tot nuper iugera campi

Instituit vivosque lacus circumdare muro ;

Illius ingenium (facile est quia dicere nomen)

Exemplo nequeam tibi commonstrare  : s ed ipse

Quantum acie visuque potes contendere mentis,

Finge tibi speciem, quae summi maxima regis

Optimaque esse potest, et talem crede fuisse

Illum qui vivens opus hoc mirabile fecit :

Magnanimum qui res humanas duceret omnes

Infra se positas : cuius vim attingere mentis

Nullius manus artificis, nullique labores                                                [fol. 53r°]

Exprimere, aut vivo potuerunt reddere saxo :

Qui semper divinum aliquid spiraret et altum,

Qui pedibus terras, et vertice tangeret astra :

Cui neque pyramides Libycae Rhodiive colossi,

Quaeque alia audierat toto miracula mundo

Visa unquam sunt magna satis, qui saepius ipse

Et maiora ausus vivens, et maxima fecit :

Qui lignoque lutoque exstructas ante, reliquit

Marmoreas, cinxitque praealtis moenibus urbes :

Quique rudes animos nostraeque ferocia gentis

Ingenia excoluit studiis, moriensque parentis

Musarum pulchro meruit cognomine dici.

Quare nunc tantum mirari desine Regem

Aedificare sibi tanto praetoria sumptu,

Quem non tota suis capiebant oppida muris

Lugdunum, et magnae iam par Lutetia Romae :

Cui neque magna satis duo talia regna fuissent.

Ac quum multa sui monumenta reliquerit ille

Ingenii, tum viva patrisque simillima formae

Cernitur in natis expressa duobus imago.

Filius ingentis regni successor et haeres

Armorum studiis excellit, et arte regendi

Imperio populos patriis se laudibus aequat.

Filia divinas amplexa est Palladis artes,

Pacis amans ; nam pace bonis locus artibus, ipsa

Denique pacifica Tritonia gaudet oliva.

 

 

 

III, 17

 

In librum Andraeae Tiraquelli de legibus connubialibus.

 

Qui nondum plane tersus nondumque politus                                      [fol. 12 v°]

Olim imprudentis domini liber aurea claustra

Ruperat, effracto veluti qui carcere fugit

Hinnulus et spatiis decurrere gaudet apertis,

Tandem opera magna studioque retractus herili

Sub clavem tristesque foros, ibi tempore longo

Oppressus latuit, nunc multo quam fuit ante

Divitior, plenis et iam maturior annis

Redditur in lucem, qui tantum distat ab illo

Quam gravis et sapiens annis iuvenilibus aetas.

Utque scias plane perfectum, authore libenti

Prodit, iudicium grave, lector, cuius apud te est.

Multa quidem monumenta tuae virtutis habemus                        [fol. 13 r°]

Andrea, multis venit tibi gloria rebus.

At te non alio tantum iactaveris ullo,

Iudice me, nullo ingenium tibi se mage tollet

Quam quo vincla doces animis aptare duorum,

Et quibus ille roget verbis, quibus illa sequatur,

Quae sint coniugii stantis, quae iura soluti.

Uno cuncta simul conclusa volumine iusto.

Scripseris haud pridem quamvis opus utile nostro

De conservandis in nomine rebus avitis,

Quae vel nequitia vel dura sorte propinqui

Mutarunt dominum atque alieno iure tenentur,

Ipsa tibi foecunda licet natura novarum

Quotidie rerum species formasque ministret,

Mox alium iungens, alio defuncta, laborem,

Ingenii specimen nequeas tamen oedere maius.

Sic etenim macra et sterili versatus es in re,

Tot dotes istuc, bona tot peregrina tulisti

Ut nihil uberius meliusve haec viderit aetas.

En dici quod saepe solet, praestantia posse

Ingenia e parvis elephantos reddere muscis .

Sic Culicem noster, sic G r ecus lusit Homerus

Proelia ranarum nunquam pugnata duello.

Tanto est humanis maior mens ignea rebus

Quae penetrat coelos et Tartara tendit ad ima,

Dilatat, constringit, adauget, deminuit res.

 

 

 

III, 18

 

A d Lancelotum Carlum , E pisc. Reginensem.

 

Quid tu, quid Frexus, quid melle Gelasius omni                                    [p. 186]

Dulcior, ecquid agit reliquorum candida vatum

Et dilecta cohors? Opibusne intenta parandis

Pierides ipsumque excussit pectore Phoebum?

Magna palatinos accendunt praemia vates,

Magnus honos, sua cum recitari principis ante

Ora vident, ferrique in caelum scripta. Quid inde?

Larga nempe manu precium Rex carminis aequat.

Esuriunt alii studiis et honore carentes,

Splendida non ausi contingere limina Regum,

Sicque suis plures noti modo civibus aulam

Principis et vultus nunquam subiere serenos.

ˮ Non eadem semper fortuna, vel omnibus una est.

At vos qui tumidi servatis limina Regum,

Qui faciles Musas intro cum vultis ad illos

Ducitis, aut sacro prohibetis limine, quorum

Omnes arbitrium subeunt ubicunque poetae,

Externis aperite fores virtutibus aequi !

Nec mala suspicio, nec vos aliena retardet

Gloria, nec magni trepidum certamen honoris,                                   [p. 187]

Quos sua iampridem virtus super aethera raptos

Exemit numeris, altaque in sede locavit !

Saepe levis calamus vel agrestis fistula somnum

Excussit nimia citharae dulcedine captis.

Ut stomachus satur altilium quandoque volucrum

Visceribus gaudet bubulis rostrisque suillis,

Neglecta panemque siligine devorat atrum,

Sic non magna placent, non et pulcherrima semper

Carmina; contentus quae sese prima legenti

Forte dabunt aliquis non iam meliora requiret.

Vos nunc Armoricas securi invisitis urbes

Littoraque Oceani flavis adversa Britannis,

Maclovii et fanum Venetosque antiqua ferentes

Ornamenta suisque habitatam regibus arcem

Et Bresti portum, laxo tutissimus alveo,

Qui facile accipiat venientes mille carinas.

Vix desiderium sed amans R egina mariti

Perferet, absentisque moras lentosque regressus ;

Et fraterna soror vestigia tarda queretur.

Nequicquam Bogius tantum lenire dolorem

Tentabit, nequidquam alii (pia turba) poetae.

Non alio mulier quondam magis ulla marito

Arsit. Nulla soror sese huic in fratris amore

Comparet. O iunctas aeterno foedere mentes!

O quibus est impressa animis virtutis imago,

Quos sibi conciliat, quantosque adiungit amores!

Praesertim simili quibus est natura metallo

Ingenium fabricata, coli si contigit iisdem

Moribus et studiis, et eadem vivere sorte.

Tu regi comes is et magno regis amico.

Me vero secessus habet nunc ruris amoeni

Litibus elapsum mediis urbisque tumultu.

Me reficit tellus ornata virentibus herbis,

Villa solo modico surgens operisque vetusti.                                       [p. 188]

Contiguum villae nemus est ac frondea silva

Quae lepores mensis, domino quae sufficit umbram.

Nulla tamen varios ostendunt prata colores,

Nulli cum strepitu saliunt per gramina rivi,

At certe putei non deficit unda perennis.

Contrahis hic frontem meliusque precaris amico

Iudicium; sed quis locus egredientibus urbe,

Quae regio quaeve ora parum videatur amoena?

Fortunatus eram, mihi crede , nimisque beatus,

Ni Deus hanc nobis aliquis turbasset ab alto

Laetitiam pluviasque hiemes pro vere dedisset.

Vastinos saltus sterilesque Aponis arenas

Pinguibus anteferam cultis campoque feraci.

Sed iam causidici lites et iurgia miscent

Et fastos venisse dies et tempora clamant

Utilia. En quocunque rapis te subsequor, Hermes.