MICHAELIS HOSPITALII EPISTOLARUM LIBER VII

 

VII, 1

 

De se ipso sermo

Si quis felicem, si quis me forte beatum,                                                              [A, p. 350]

Quum mihi vana diu risit fortuna, putavit,

Et regis lateri dum proximus ante sedebam,

Nunc miserum, postquam haec speciosa aut sponte reliqui,

Aut mihi more malo, per vimque erepta tenere

Non potui, mendax longe illum et nescius error

Fallit inexpertum fortunae utriusque, meique

Ignarum. Qui si me vel mea tempora nosset,

Quos tulerim motus, mihi quas respublica turbas

Concierit, quibus arma viris contraria gessi,

Miretur potius me tanta in faece tot annos

Versatum iacuisse, nec iis emergere tantis

Conatum prius esse malis, nisi forte iacentem

Stare putat stantemque iacere, et dissidet a me

Insolito captus splendore. Themistius olim

Doctrinae clarus studiis notusque Valenti

Dicitur oblatum libris cepisse relictis

Imperium, praetorque loco sublimis ab alto

Ius dixisse suis popularibus. Haec fuit illi                                                               [p. 351]

Iucunda et facilis primis praetura diebus.

Post paulo invisae premerent cum iurgia plebis

Assiduusque labor, desideriumque subiret

Imprimis studiorum et libertatis et oti,

Illum aiunt media in turba summoque sedentem

Exclamasse foro : « Tu sursum ascende, Themisti,

Ex hoc inferiore loco, repete ardua tecta

Excelsumque larem, summissum quem ante putasti ».

Hic prorsus nulla expertus certamina, nullis

Invidiae telis, quae plurima regnat in aula,

Percussus, tamen ante ipsum quam pene tribunal

Conspiceret, presso fugit velut angue viator.

Illa diu iuvenes aurata compede vinctos

Nos ratio tenuit ; tandem caligine sero

Coepimus excussa sapere, ac meliora viarum

Velle sequi, et diris animum subducere curis.

Nunc iter insuetum contendimus, et nova vitae

Principia ordimur, tamen apta senilibus annis.

Ante mihi duris dominis servire videbar,

Vix equidem satis ingenuis, Pallantibus atque

Narcissis ; faciles rex et regina fuere ;

Impero nunc dominorque meis, et denique regno.

Ante vagum semper vel caupo vel hospes habebat

Asper, difficilisque exactor et improbus ; aedes

Nunc habito proprias, nunc rura perambulo nostra

Quandocunque libet, nullius iussa capessens.

Sepositum tempus nullum fuit ante colendi

Numinis, et nullum studiorum, atque omnia raptim

Libabam et leviter, quantum vis regia demi

Communisque suo de tempore cura sinebat.

At nunc pro nostro libito momenta dierum

Singula partimur. Mane haec orienteque sole,

Illa cadente, alia atque aliis volventibus horis

Perque vices nobis certas opus omne recurrit.                                                   [p. 352]

Nemo adeo mihi mane molestus, vespere nemo est.

Scilicet illa nitens urbana vel aulica vita

Plus splendoris habet, plus haec privata quietis,

Terrorumque minus, minus ipso in fine pericli.

Nam quae post homines natos respublica civem

Unum ingrata suum aut plures non expulit urbe

Praecipuae virtutis, eos cum ferre nequiret ?

Cui tandem regum veri et constantis amici

Non os erectum et rigidum, non libera virtus

Displicuit ? Quam si pudor et reverentia paucos

Incolumem praestare dies potuere, malorum

Vicit ad extremum corrupta licentia morum,

Et nunquam duris monitoribus aequa potestas

Regia, servitio gaudens comitumque superba

Obsequiis. Vetus est oviumque ac nota luporum

Fabula, cum certam vellent componere pacem.

Hoc primum petiisse lupos in foedere scribi,

Ne posthac rabidos pecori ius esset ovillo

Associare canes, et ovilia ducere circum.

Latronum sic blanda suo cum rege pacisci

Turba solet, quo nempe licentius et sine rixa

Invidiaque ulla, solum, nudum atque relictum

Expolient dominum, custodibus ante remotis.

Quorum alii aeternum exilium patienter et aequo

Ad mortem usque animo supremaque fata tulere ;

Atque sua in patriam vetuerunt ossa referri,

Innocuos cineres. Est qui damnatus iniquis

Iudiciis, Romae cum posset vivere, Smyrnae

Maluit, obscura clarissimus hospes in urbe.

In patriam adque suos alii rediere penates

Decretis populi, et regum meliora sequentum

Consilia. His satius multo plerisque fuisset

Perpetua patriae fortassis luce carere,

Queis mens fracta priore malo metuensque futuri                                          [p. 353]

Concidit, et solitum decessit pectore robur.

Prima quidem fortes inierunt praelia multi,

Nec vero expavere minas bellique furorem ;

Iidem illi graviore accepta in corpore plaga

Cum male pugnassent, post nunquam ad castra reduci,

Armatique hostis vultum potuere tueri.

Partem adeo nullam est virtus habitura prioris,

Quanvis egregii, nisi par constantia, facti

Subsequitur ; nec enim casu mutabilis ullo

Vis animi est imbuta semel virtutis amore.

Trinacrio posset cum liber abire poeta

Carcere, si versus regis laudaret ineptos,

Maluit ille tamen dura intra septa reponi,

Quam mutare animum et saevo parere tyranno.

Ille quidem in nugis constans, gravis atque severus ;

Quo magis immotas adhibere ad seria mentes

Convenit et nullis concedere casibus, ut ne

Dedecorent culpae benefacta priora sequentes.

Nolo tamen studio patriaeque avertere cura

Teque domi clausum aut Epicuri in mollibus hortis

Deliciis rerum circum omni ex parte fluentem

Carpere privatae securum commoda vitae.

Nil ubi pervideas oculis, nihil auribus usquam

Accipias, tua quod pervertere gaudia possit.

Nullum non vitium producit inertia, sive

Ingenio es celeri seu tardo ; plurima passim

Nascitur incultos non utilis herba per agros.

Maiorum si forte capax et idonea rerum

Assurgit tibi mens, nec erit iam iamque tuo par

Res animo privata, capesse puer vel adultus

Publica, morigerans naturae. Prima secundum

Namque deos patriae pietas est debita nostrae ;

Cui te cum dederis, perdura et perfer ad usque

Extremum vitae spatium limenque sepulcri,                                                       [p. 354]

Quam volet illa diu. Sin te reiecerit ultro,

Sive tui pertaesa novos accerset amores,

Laetus abi, atque revise tuos cum coniuge natos,

Incolumi famaque et nomine, plenus honorum,

Et tibi (quod summum est) vitae bene conscius actae.

Bellum est namque domi requiescere re bene gesta

Communi ; bellum magnis et honoribus olim

Perfunctum spectare senem nunc rustica in agris

Munera tractantem, nunc et pomaria certis

Ponentem ordinibus, nunc multum et multa legentem

Scribentemque legenda nepotibus usque futuris.

Id vero imprimis suprema optabile fini :

Exacto vitae spatio deponere corpus

Atque animam dulces natorum et coniugis inter

Amplexus, condique paterno deinde sepulcro.

Forsitan at dubites positis ut nudus inopsque

Fascibus incedas, summis despectus et imis,

Et tua sit variis obnoxia vita periclis.

Saepe magistratus augusta potentia cultu

Indigne ficto colitur ; simul illa recessit,

Dilabi cunctos videas. Sed gloria verae

Virtutis solida est, positoque manebit honore ;

Nec solus, sapiens aut incomitatus abibit,

Et cum solus erit, secum tamen ipse loquetur,

Nec valde socios alienaque verba requiret.

Cur vero metuat, qui nullum intenderit ulli

Ante metum, nullos hominumve offenderit unquam ?

Praeterea clarum factis et nomine notum

Relligio est pulsare virum, licet exulet urbe

Et dulci patria. Damnati os ferre superbum

Non potuit Mariique micantia lumina Cimber.

Sylla tot occisis in bello civibus ibat

Securus medioque foro mediamque per urbem.

Possum multa referre bonorum, etiamque malorum                                     [p. 355]

Nomina, quos alio maiestas sola sine ullo est

Praesidio tutata senes. At sanguine si quis

Abstinet ipse manus, et nulli unquam fuit author

Causaque lugubris sumendae in funere vestis,

Ille potest vacuo et deserto solus in agro

Ire viam, placidos vel in umbra carpere somnos

Abducti nemoris. Multos ego strenuus annos

Multa tuli belloque et pace, nec ullius unquam

Arma, simultates inimicitiasque refugi,

Dum genti prodesse meae regique putarem.

Iudicia et veteres regni defendere leges

Ausus sum pro iure meo ; quos ipse tuebar,

Ii sese opposuere mihi. Decesserat omnis

Laudis amor timidis, nec libertatis honestae

Servitio assuetis erat ulla in pectore cura.

Sic inter rixasque togae, luctatus et inter

Arma virosque, propinquus saepe periclo,

Composita tandem securus pace quievi.

Post aliquot menses, cum pristina deinde potestas

Et vis imperii mihi reddita, ut ante, fuisset,

Quando ulli est a me nocitum, cuinamve relata est

Gratia, iure meos hostes cum posse viderer

Ulcisci ? Neque mens melior tamen, aut fuit illis

Aequior, et nunquam post cessavere vel atris

Insidiis mecum aut bello contendere aperto,

Donec praecipitem specula et statione moverent,

Cui me rex multis praefecerat ante diebus.

Cessi, et praesidia intra me privata recepi.

Nunc me villa tenet nullo circundata muro,

Non fossis, non aggeribus, non tuta virorum

Praesidiis. Stat nostra Deo spes omnis in uno.

Rex etiam nos ipse iubet durare, bonoque

Esse animo, verique haud parva ostendit amoris

Signa mihi, praebetque cibum victumque benigne                                          [p. 356]

Absenti, et quaecunque ferebam commoda praesens.

Sic me dimissum non poenitet huius ab aula

Exilii. Quis enim locus est iucundior ulli,

Quam sua cuique domus ? Verum dolet illud et angit,

Absentem non posse meis hoc tempore fungi

Officiis, regique operam praebere fidelem,

Non posse ardentis patriae restinguere flammas.

Ergo nemo meam sortem miserabitur ullo

Privato proprioque malo, nostramque dolebit

Nemo vicem, tanquam solio prolapsus ab alto

Deciderim. Miserum aerumnis communibus esse

Me fateor ; nec posse suis confidere rebus

Quenquam hominum patriae cupidum vel regis amantem,

Eversa patria. Sed quando occurrere tantis

Ipse malis nequeo, tentavique omnia frustra

Auxilia ; ut quondam medicus reiectus ab aegro,

Non clausis foribus, non circumstantibus illum,

Vim faciet, sed multa deos testatus abibit ;

Utque gubernator caelique marisque peritus,

Stultus et imprudens manibus cui navita clavum

Eripuit, caecisque vadis illidere pergit ;

Postquam multa nihil profecerit ante monendo,

Cedet, utranque tamen fortunam ferre paratus ;

Sic ego consiliis deiectus sede malignis,

Quam tenui rexique diu cum laude bonorum

Latronumque odio, non diris atque nefandis

Prosequar ominibus patriam, potiusque precabor

Omnia fausta novis rectoribus atque magistris.

Hic tamen interea eventus casusque futuros

Opperiar, laetus mala tanta quod aeger et absens

Non videam. At nostras siquis deus obseret aures,

Hoc quoque me vitio miserum minus esse putarim.

 

 

VII, 2

Ad Barth. Faium senatorem

Sperabam, dilecte mihi, Septembribus horis                                                      [A, p. 357]

Hic aliquot te posse dies traducere mecum,

Officiis operisque solutum ; at tristia bella

Invidere tibi requiem, mihi gaudia, laeto

Iam praecepta animo. Necdum tamen excidit omnis

Spes, seu vitiferi colles et prata Givisi,

Seu riguum veniam passim manantibus undis

Vallegradum : brevis est utroque excursus ab urbe.

Me gravidae nimium tardantia tempora natae

His tenuere locis, cum iam discedere vellem.

Caetera si videas, nihil una vite morere

Excepta. Quid enim post tonsa novalia late

Belsia, nudus ager, sine silva, fontibus, herbis,

Ferre potest oculis gratum et spectabile nostris ?

Invitus fateor tot nostri incommoda fundi.

Quid faciam ? Spartam legi, mihi Sparta colenda est.

Haud multo melior Curiorum et Fabriciorum

Villa fuit, nec non eius Carthagine capta

Degere Linterni qui maluit ; hanc tamen omnis

Posteritas mirata sequentum est deinde nepotum,

Erubuitque suas illi componere villas.

Ut quondam in magno frugique et sobria coetu

Suspicitur matrona probo venerabilis ore,

Obiurgans tacite luxum moresque solutos ;

Atque aliae tantam non ferre valentia lucem

Ora sua obvertunt, nimio confusa pudore.

Quanto parcius est, quanto prudentius olim,

Moesa tibi constructa solo meliore, situque,

Aedibus et villa modicis, et non procul urbe

Atque foro ; media ipsa duos interiacet amneis,

Qua se Lingonicis delapsus leniter oris                                                                  [p. 358]

Matrona committit potiori fluminis alveo !

Huc lassus studiorum operumque excurris ab urbe

Quandocunque libet, mox inde recurris ad urbem ;

Sic nunquam satias animum subit. At mihi lasso

Ruris ad urbem aditus non est patriosque penates ;

Quin me semper habent et habebunt sordida rura.

Hanc mihi fata fugam suprema aetate dedere

Exiliique locum ; tamen at cum coniuge cara,

Cum genero, et nata, parvisque nepotibus. O tu

Accedas si forte, mihi nil deesse putarim

Ad cumulum : veteris tam gloria pollet amici.

 

 

VII, 3

Ad eundem, classis inquisitionum praesidem factum

Non quo more solent alii gaudere beatos,                                                          [A, p. 358]

A quibus expectant quam plurima commoda, amicos,

Hoc ego, docte Fai, te laetor honoribus auctum

Esse novis (quanquam nos utilis inter et usus) ;

Verum me magis ipsa movet respublica, claris

Orba viris ; quae iam sperat, te vindice, primo

Restitui se posse loco ; te iudice, sanctum

Virginis Astraeae caelo deducere numen,

Sedibus invisum nostris dum bella fuere.

Non ea vis nobis, dices ; non arduus Atlas

Tantam humeris possit latis fulcire ruinam.

Nolo tibi gravis esse, onus aut imponere, quantum

Ferre, Fai, nequeas ; satis est, pro parte virili

Si studium conferre voles operamque potentem.

Sunt alii (quorum melius mihi parcere visum

Nominibus) pulchro huic operi qui protinus addent

Se socios ; nec si in paucis antiqua resedit                                                           [p. 359]

Virtus conspiciturque viris, ideo minus illis

Audendumque tibi ; nulla unquam tam fuit aetas

Felix atque beata, bonorum ut largius uber

Funderet ; illa tibi pridem iam debita natoque

Ornamenta tuo, Deus haec in tempora pacis

Distulit haud temere, ut pacem cuius fuit author

Ille, colas, et quae nobis rex otia fecit.

Namque tuis nullus bello locus artibus ; omnes

Vi repetunt sua, vi rapiunt aliena, soluti

Divum hominumque metu, et vana formidine legum.

Tum fora clusa silent, tunc et praeconia cessant :

Exerta miles dextra, strictumque superbe

Intentans gladium : « Hic faciet, nisi feceris », inquit ;

Aut statuit quicquid libitum est ex commodo et usu

Ipse suo, seseque gerit pro iudice victor ;

Coram urbana metu pubes et rustica mussat.

Tum stabulantur equi tectis, quibus ante solebant

Institui iuvenes, pulsis ex urbe magistris.

Non praefecturae meritis, non dantur honores.

Omnia sunt pretio venalia ; rarus in aula,

Rarus in urbe aditus virtuti ; nec tamen ausim

Affinem huic culpae regem, vel regis amicos

Dicere, non alios quibus est respublica curae,

Quorum iampridem studium et mihi nota voluntas.

Armorum haec sunt, non hominum, queis nullius obstet

Vis ulla ingenii, robur neque pectoris ullum ;

Tantum aegris addunt mortalibus arma timorem !

Ipse ego dum clavum tenui, me fluctibus atris

Iactatum ferri maria in diversa videbam.

Quid facerem ? Semel ut provecta est navis in altum,

Difficile est regere et quovis intendere cursum,

Non magis in medio quam si consistere lapsu,

Aut regredi coneris. « Inexaturabile bellum est,

“ Faucibus horrendis latisque, voracius omni                                                      [p. 360]

“ Gurgite. Tam foedam non Crassi divitis aurum

Expleat ingluviem, non Persica gaza, nec omnes

Quas Tagus aurifluas vehit, aut Pactolus arenas,

Effossis quicquid legitur vel ubique metallis.

Atque illi in tanto grata est lascivia luxu ;

Gaudet enim potius male partis, semper honesta

Militiae vetitis postponens commoda lucris.

Nam manibus quaecunque suis pedibusque superbis

Contigit, aut ventri non suppeditavit avaro,

Polluit, effundit, vel proterit omnia, tanquam

Nil reliquum prorsus miseris velit esse colonis.

Tale domus Ditis, tamque exitiabile monstrum

Regibus et populis aliud non extulit ullum ;

Quanvis multa lues hominum det corpora letho,

Multa fames, aliaeque malorum mille figurae,

Omnia quae collata uni levia esse videntur.

Haec tibi pars minima est belli descripta laborum,

Cuius inhumano quisquis capietur amore,

Idem erit et patriae et divini numinis hostis ;

Nec multum amisso aut spoliato rege dolebit,

Nec feret indigne violari templa deorum.

Multo plura oculis atque auribus hausimus ipsi

Cultores agri longe lateque patentis,

Quae mihi, quaeque tibi renovent memorata dolorem

Omnibus et pacis cupidis, et amantibus oti.

Bellum ergo sapientis erit vitare, nec unquam

Sanguinea capere arma manu, nisi forte necesse est.

Capta modum nec habent, nec maiestate reguntur

Principis imperiove ducum ; parere recusant

Legibus, et placidae sese submittere paci.

Quae cum tot soleant plagas imponere regnis,

Nec ratione ulla possint, nec lege domari,

Et neque iudiciis (quorum laus maxima vestra est),

Oremus superos quam mentem, quemque dedere                                         [p. 361]

Regi animum nuper faciendae pacis, eundem

Esse velint longos servanda in pace per annos ;

Ut sit iudiciis et legibus aequa potestas,

Ut sit cultus honosque Deo suus, omnis et uni

Serviat aeternum conspirans Gallia regi.

MDLXVII

 

 

 

VII, 4

Ad Annam Aestensem

Anna, mihi natis haec de tribus una superstes                                                   [A, p. 361]

Vivit adhuc, vivitque tuo servata recenti

Munere, dum tota caedes flagraret in urbe,

Praeterea nec spes occurreret ulla salutis.

Hanc natam, patri quae semper et omnibus horis

Adsidet, infirmamque regit cum matre senectam,

Aspicio nunquam, aspicio, sine pectore grato

Et memori laudisque tuae laudisque tuorum.

Tu plures animas servasti nuper in una ;

Illam ipsam, atque novem pueros, et utrumque parentem.

Unius in vita, vitam debere fatemur

Omnes ; credimus esse tuum quod vivimus omnes.

Illa mihi curam studiumque iacentis et aegrae

(Multos namque dies aegram iacuisse ferebant)

Narravit, ne quis percussor forte subiret

Interiora domus, ne quis se forte latentem

Extraheret (nec enim rabies tum saeva pepercit

Matribus ; infantes etiam dicuntur in amnem

Praecipites mersi). Dein cum furor ille quievit,

Paulatim et rabies vulgi temeraria cessit,

Praesidiis media positis regione viarum,

Ipsa ut vicinae narravit limine portae

Mille manus emissa inter gladiosque virorum

Cognita cum nulli rheda veheretur operta,                                                         [p. 362]

Una tuae comitum vulgo tum credita matris.

Sic rediens patremque metu curaque levavit.

Quis Deus hunc animum tibi, virgo, quis hanc tibi mentem

Spiritus immisit ? Deus est, Deus, Anna, maritae

Qui tibi cor pupugit, quod fecerat ante puellae.

Qui Deus etsi hodie vobis est fabula, ne tu

Neve alii pergant aliam confingere causam.

Nam memini, dum te Ferraria dulcis alebat,

Non solum te forma alias anteire puellas,

Verum etiam matres ipsas pietate virosque

Omneis ; ex illo est tua tempore maxima nobis

Gloria, cuius vix umbram Ferraria vidit.

Nos illa fruimur solida, longumque fruemur,

Dis ita si visum est superis, si vota precesque

Nostras accipient aequa pia numina mente.

Scilicet illius est merces haec ampla laboris,

Quem sumptum ante mihi viginti et quattuor annos

Ipsa soles iactare, nimis nulla aut tenui in re

Grata, absenti esses cum virgo sponsa marito,

Ipse tui curam gererem rerumque tuarum,

Ascitus pactis dotalibus author et auspex.

Quanquam nec labor ille fuit, sed primus honoris

Tum gradus a te, postque tuis mihi stratus ad illa

Quae deinceps nobis rex et regina dedere

Maxima, dum nos vulgo homines florere putabant.

“ Nullum adeo magno et regali in pectore frustra

“ Semen amicitiae iacitur ; cum foenore iacta

“ Summa redit ; redeunt generoso ex semine fructus

“ Multiplices variique. O si tua libera quondam

Quae fuerat tibi mens intactae integra puellae,

Nulla re, nulla vi alio detorta fuisset,

Quam minus aut hodie respublica nostra laboret,

Aut ego, quam sint nostrae hodie meliore loco res !

Plurima dissimulanda tibi, simulanda fuere                                                        [p. 363]

Plurima, tam variis in vultibus ingeniisque

Convenientum hominum ex omni regione locorum.

Quae nunquam patiare, tuae si spontis in aula

Vivas, nulli addicta viro, nullisque potentum

Imperiis. Sed quae in mediis consistere navis

Fluctibus ulla potest, rapidisque obsistere ventis ?

Atque ego, cum premerer stimulis iraque tuorum

Immerita, quos tum colui, tum semper amavi,

Te nunquam iratam, consanguineique doloris

Participem sensi. Quid si tua regia virtus

Illorum potuit sensus et flectere corda,

Immo et placatos et reddidit (ut prius) aequos ?

Cuius multa rei videor cognoscere signa.

Nunc expertus opem (fore quod vix ipse putavi)

Auxiliumque tuum tristi hoc in tempore nostro,

Expertus vita in generi nataeque salute,

Agnosco verae te relligionis alumnam ;

Agnosco magni prognatam stirpe Loisi

Regis, cui se ausit componere nemo priorum

Iustitia, probitate, fide, pietate vel armis ;

A quo progenies regum pulcherrima nobis,

Perpetuos regno terrisque datura nepotes,

Mi pacem veniamque meis, dum vita manebit.

MDLXXII

 

 

VII, 5

Ad Margaritam, Sabaudiae ducem

Oblectare meis te versibus ante solebas,                                                             [A, p. 363]

Quam forti desponsa viro regina fuisses ;

Nuptae alii placuere ioci, mox filius omnis

Maternas sese curas convertit ad unum.

O mihi si liceat festivi scribere formam

Et vultum pueri ! Quot basia utrique parentum                                                [p. 364]

Complexusque dedit, quot rettulit ille vicissim !

Tum septem postquam iam grandior attigit annos,

Qui decor enituit pueri maternus in ore,

Quique vigor patrius diffusus corpore toto,

Instar iamque viri proavos referentis imago !

O mihi si liceat iuvenis res condere gestas,

Virtutem liceat bellique domique futuram,

Servatos cives partosque ex hoste triumphos,

Quaeque alia haud falsus praesenti ex indole vates

Coniicio, totum fama celebranda per orbem.

Sed labor egregios exerceat iste poetas ;

Nobis est vetitum tantam contingere laudem,

Et tantum, regina, decus. Nam caetera abunde

Ut mihi suppeterent, animum tamen abstulit aetas

Qui fuerat, coepi iam cum tibi cognitus esse.

Te quoque post nobis erepta amisimus omnem

Laetitiam, et studium scribendi abiecimus omne,

Impia dum miseros agitat discordia cives

Mutuum in exitium et patriae miserabile funus.

Tristior inde fuit noster discessus ab aula,

Tristis ob antiquum reginae et regis amorem.

Caetera pene etiam laetabilis et sine cura

Aut desiderio. Quid enim ploremve relictum,

Aut cur non placeat lasso mage rustica vita

Decrepitoque seni ? Non tu post mille labores

Aut post iurgia mille labantem quae recreares

Firmaresque animum praesens, regina, fuisti.

Scis, et te meminisse puto, me publica semper

Omnia consuevisse tuo deponere semper

In gremio atque sinu, dubiisque exposcere rebus

Consilium ; privata etiam collapsa, manu sunt

Saepe tua meliore reposta statuque locoque ;

Et mea saepe domus sine te labefacta fuisset.

Quae mihi cum desint hodie solatia, non est                                                      [p. 365]

Cur in coetu hominum cupiam, cur vivere in aula.

Nunc adeo summis defunctus honoribus ipsa

In patria, mox invidiae corrosus amaris

Morsibus, atque odio procerum vexatus acerbo,

Qui me stante, ipsi nec sese stare putarunt

Posse, nec antiquum hoc patriumque evertere regnum.

Vivo tamen solo vitam Laertis in agro,

Delicias animo contemnens urbis et aulae,

Ambitione procul quae me rapere ante solebat :

Exul, at exilio non turpi, non inhonesto,

Sed quali populus quondam memoratur Athenis

Usus in egregios et claro nomine cives.

Quorum virtutem eximiam cum ferre tuendo

Non posset vel opes nimias aut denique quidquam

Rarum atque excellens et non aequabile plebi,

Commigrare alio et discedere ab urbe iubebat,

Non illos poenae causa culpaeve luendae,

Verum ut virtutis comitem hac ratione levaret

Invidiam et nemo vel in urbe excelleret unus.

Talis Aristides, et qui non moenibus urbem

Ac patriam, sed stare viris armisque putavit.

Nam quid Smyrnaeumque senem referamque Metellum,

Innumerosque alios, virtus quos sola coegit

Exilio mutare solum patriaque relicta

Externis sedes alias sibi quaerere terris ?

Nolo me inserere his ; eventus cui tamen idem

Aut par pene fuit, nisi quod tolerabilior sors

Est mea, qui patria non sum discedere iussus,

Tantum me adspectu atque oculis removere potentum,

Cuique domi licitumque meis est degere villis.

Ipse mihi rex aequus erat, iam tum licet aevi

Immaturus ; et ipse hodie nos tempore ab illo

Rex alit absentes, nos pascit et ubere largo,

Ut dominus praebet servis alimenta benigne,                                                    [p. 366]

Emeritis canibus vel equis operumque solutis,

Gratus et officii atque operae memor ille prioris,

Quanvis nulla sibi fere commoda speret ab illis.

Quae res exemplo est miserae tamen atque repulsae

Virtuti, nec parva bonis a regibus esse

Praemia, nec reges simulatis semper amicis

Credere, quaedam ipsos melius decernere secum.

Haec mea sors aliis miserabilis esse videtur,

Invidiosa aliis, etiam mihi pene beata

(Si quicquam hic dicive potest aut esse beatum) :

Namque mea in tanto quando vel inutilis aevo

Est opera, et patriam non re possumve iuvare

Consilio, sive illa mei pertaesa novorum

Gaudet amicitia iuvenum. Quis honestior istis

Optari potuit secessus et aptior annis ?

Incolumi fama et censu, non et procul aula,

Non procul urbe, meis belle satis aedificatis

In villis habito cara cum coniuge cumque

Et nata et genero et numerosa prole nepotum.

Est bona librorum mihi copia, scribo legoque,

Aut aliquid semper meditor ; ludique iocique

Stat ratio, nullusque dies mihi transit inanis.

Sed tantis mala me vicinia non sinit uti

Illa bonis vitamque meam meaque otia turbat.

At quae sors hominum in terris non plena laborum

Invidiaeque ? Etiam misero miser invidet, exul

Exulibus profugisque ; nec ulli hominum genus unquam

Gaudia pura dedit non mixta doloribus ullis.

Haud facile interea, multis licet undique septus

Praesidiis, motus potui vitare furentis,

Horrendum, populi vel agrestis tela iuventae.

Filia Parrisiam casu quae venerat urbem,

Imprudens subitis oppressa tumultibus, Annae est

Aestensis servata fide, nam sexus et aetas                                                          [p. 367]

Nulli praesidio fuit in discrimine tanto.

Longum sit memorare quibus me ignobile vulgus

Contudit afflixitque malis, ut praedia nostra

Diripuit captosque abduxit rure colonos.

Quidam etiam longo desertas tempore lites

Rettulit ad sedem et solium praetoris iniqui.

Tum vero nec erat, magno quod saepe tumultu,

Iustitium, sed qui praetor tum debuit esse

Vindex flagitii et sceleris, scelus ipse iuvabat.

Et nisi praesidium, nisi regis et arma timerent,

Forsitan illa dies nobis suprema fuisset.

Ipsa meae curam cepit regina salutis,

Sponte sua lectos equitum regina suorum

Praesidio nobis nostra usque ad praedia misit.

Quos tu non reges, quos et tum regis amicos

Supplicibus verbis non tunc, regina, rogasti ?

Quanquam aberas longo spatio divisa locorum,

Nulla mihi tua defuit unquam gratia, nullum

Auxilium ; sine te fractusque humilisque iacerem,

Aut me pallida mors habeat tellure repostum.

Hactenus haec, quando melius tu singula nosti

Scriptis aut sermone aliorum, aut denique fama.

Nunc est agricolis, nunc est habitantibus urbes

Plena quies. Fruimur securi uxoribus omnes

Et natis, fruimurque bonorum fructibus, alta in

Pace velut, si quid securum perpetuumque

In terris et si qua fides mortalibus ulla est.

Ne tamen iccirco nos otia carpere laeta

Ignavamque puta vel inertem degere vitam :

Nunc caelos rapio, non quo tentasse Gigantes

More ferunt, sed qua docuit ratione viaque

Christus, dum vitam in terris ageret ; sequor illa

Sero mihi calcata Dei vestigia segnis

Discipulusque senex. Sed qui venere suprema                                                  [p. 368]

Saepe die, nihilo tamen ii cepere minora

Praemia, dissimilisque labos aequatus utrisque est.

Nec ratio quaerenda tibi, cum iniuria fiat

Nulla, feras certo mercedem foedere pactam,

Si plus ille tulit vel partes venit ad aequas

Qui servisse minus, minus aut meruisse videtur.

Nemo suis meritis aditum sibi fecit Olympo,

Quanvis ille pius, quanvis sine crimine vixit ;

Nemo sibi dux ipse viae super astra ferentis,

Ipsa regitque trahitque Dei nos gratia caelo.

Donum hoc omne Dei est, qui pridem ante omnia legit

Saecula, quos regni socios caelestis haberet.

Atque utinam mundo sim tanquam mortuus, uni

Vivam respiremque Deo mediterque futuram

In caelis vitam, vitae praesentis in umbra,

Oblitus veterum studiorum, et totus in una

Verser lege Dei, Musas citharamque sonantem

Abiiciam, et tristi commutem gaudia luctu.

Hic mihi certus erat nostrisque aptissimus annis

Temporibusque animus, cum Albena tui gregis unus

Antiquo incensam studio te nostra legendi

Narravit, valde cupere et quid nunc ego possem,

Nosse etiam quantum de nobis hauserit aetas ;

Num canis aliquid, gestis et honoribus ante

Dignum aliquid scribam, an mores animumque priorem

Mutarim cum pelle, pilis tristique senecta.

Me, regina, tibi fateor nil posse negare :

Quid possim aut valeam melius me nemo putabit.

Dicam quod Lycios gravius poscente tributum

Bruto respondisse ferunt : « Fac, Brute, quotannis

Bis segetes fructum referant, bis floreat aestas ;

Tum vero duplices decumas nos pendere coge,

Et duplex numerare tuis quaestoribus aurum ! »

Sic tu redde mihi mea gaudia, redde iuventam,                                                [p. 369]

Praeteritas animi vires caldumque vigorem

Redde, mora in nobis erit usquam nulla, libenter

Quin tibi et exolvam pleno quod poscis acervo.

Verum id si praestare negas et reddere posse,

Quis dabit exuta serpentum ut more senecta

Eniteam, folia aut amissaque poma resumam

Arboribus similis, medicave recoctus ut arte

Infelix senium iuvenili corpore mutem ?

Hoc si nulla potest dare vis humana petenti,

Ecquid erit quonam pactove hoc liberer aere ?

Versuram faciam. Sed te neque furta latere

Nostra diu poterunt, et tu mage nostra requiris.

Namque domi tibi nec vates, nec carmina desunt,

Inque tuas laudes Europa effunditur omnis.

Restat ut aere meo, quanvis ego pauper inopsque,

Immensum atque ingens dissolvam hoc aes alienum.

Durum opus atque novum nobis, plenumque pericli,

Ne mihi fama prior iuvenili parta labore

Concidat ambitione nova, laudemque peracti

Temporis extremo deformem turpiter actu.

Dicitur a natis in ius venisse vocatus,

(Indignum dictu) magna iam aetate Sophocles,

Ut tandem rebus discederet ille gerendis,

Cederet integro pueris florentibus aevo.

Crimen erat nullum, ficta est amentia patris,

Cuius longa nimis premeret custodia natos.

At non ille senex certos producere testes

Et causam ancipitem consueto iure tueri,

Ipse potens animi : tantum mirabile carmen

Ante recens a se scriptum spectante corona

Protulit, hocne rogans factum a demente putarent.

Astantum magno recitata tragoedia plausu est,

Missus iudicioque reus, liberque recessit.

Hoc documento erit egregios confidere vates                                                   [p. 370]

Versibus, obscuros contra sua prodere caute,

Sperata ne ignominiam pro laude reportent.

Hei mihi, quam vereor ne sors contraria cedat

Iudicioque meo peream et ne poeniteat me

Exeruisse caput, cochleae aut testudinis instar.

Agnosco nihil in genere hoc me posse, nec unquam

Vel minimum potuisse, etiam tum cum fuit aetas,

Ingenio facilesque meo favere Camoenae.

Tu quodcunque fuit, nobis, regina, dedisti.

Nam bona pars hominum cernens tibi nostra probari,

Iudicium est amplexa tuum nec carmine lecto.

Ecquis enim virtuti ausit se opponere tantae ?

Cherilus ut, magni staret nisi nomine regis,

Nunquam oculos hominum, nunquam audeat ora subire.

Fac nos fac potuisse aliquid, tamen abstulit aetas

Quod fuit, aerumnae, morbi variique labores,

Et tua quae peior nobis absentia morte.

Ergo perpetui satius nos ferre silenti

Legem, ne tibi sim, regina, tuisque molestus

Auribus : ipse meae retegam ne damna senectae !

Forsan et ut plena siquis gustaverit urna

Vinum acidum aut male olens, de testa sumere eadem

Nunquam animum inducat, sic tu cum legeris ista,

Restingues desiderium post nostra legendi,

Meque onere hoc magno scribendi plura levabis.

 

VII, 6

Ad Barth. Faium

Nolim me pigrum aut fugientem forte laboris                                                    [A, p. 370]

Scribendi officium praetermisisse putari ;

Sed comes assiduus, gravis extremaeque senectae

Morbus, ab omni alia cogit me absistere cura.

Ut valeat vates, hilari tamen et nisi laeto                                                             [p. 371]

Ingenio fuerit, nec respondere priori

Nec poterit scribens prior ipse lacessere quenquam.

Haec tamen increpitans, tardam nimiumque morantem

Fallere si possim pituitam, carmina scripsi

Qualiacunque tibi, nostris ignoscere nugis

Qui potes, et stomachi iustos compescere motus.

Nunc ad te venio, quem durumne et sine sensu,

An potius dicam sapientem ? Hortensius olim

Est habitus sapiens, qui nulli interfuit unquam

Civili bello. Longe sapientior es tu,

Quem non ipsa movent civilis tempora belli ;

Nec quaeris studio concursans compita circum :

Ecquis Aquitanis venit modo nuntius oris ?

Et de Germanis quae fama ? Bipontius haesit

Ad ripas Araris, superato an transiit amne ?

Haec praeterveheris regum deliria forti

Erectoque animo, consuetaque munera semper

Matutinus obis vespertinusque, nec unquam

Officio prior ulla tuo potiorve tibi res.

ˮStultum est alterius mandata capessere curae,

ˮFastidire suae fidei concredita, quaeque

Ante recepisset Themidis iuratus ad aram.

Haec tu namque, Fai, sapienter, ut omnia, non quo

More alii vestra multi iactantur in urbe,

Quos videas magis atque magis nova munera semper

Appetere atque animum circum omnes ferre per artes

Incertum ignarumque sui. Spartae satis aequus

Nemo suae oblatum retinet constanter amorem ;

Quin, simul optatam potuit contingere sedem,

Continuo cupit alterius succedere sorti.

Ast alii, magnas quae maxima turba per urbes,

Tanquam in concilio regum fuerintque deorum,

Ridicula et summis de rebus inania quaedam

Effari in mediis hominum conventibus audent                                                  [p. 372]

Ore supercilioque gravi. Rediisse Catones

Fabriciosque putes ; tanta gravitate queruntur

Communem arbitrio et nutu non ire suo rem,

Non belli, non se pacis praescribere leges.

Tum claros homines acri proscindere lingua,

Arbitriumque sibi maiorum poscere rerum,

Parcere non regum famulis, non regibus ipsis.

Quinetiam laqueos et falsam relligionem

Iniiciunt animis, ut qui responsa petebant

Ementita prius corruptae vatis ab ore.

Est qui non veritus superos asciscere testes,

Quorum sacra gerit : mutata in veste sacerdos

Saevus ad arma vocat populum, mox nomina profert

Designatorum ad caedem perscripta libello ;

Et nisi vis plebem divina coerceat, omni

In regione fluant humano sanguine rivi.

Tantus amor caedis, vindictae tanta cupido.

Scilicet illa Dei vobis praecepta reliquit

Filius ! Haec suprema suos scandentis Olympum

Vox fuit ad comites, ut non credentibus ultro

Vim facerent armisque sibi ferroque pararent

Imperium ? Non sic, non Paulus et omne profectum

A Christo tercentum annis volventibus agmen.

Persuadere fuit proprium, non cogere nostris

Semper, et oblatum constanter adire periclum.

At vim propulsare manu non usque licebat,

Vix etiam vitare fuga. Quid ? Inulta piorum

Mors erit, aut impune ferent tot densa tyranni

Funera ? Quinimmo gravior mox poena sequetur.

Aspicit omnipotens caelo Deus, et sedet ultor

Tantorum scelerum : « Nostra est iniuria, dixit,

Et dolor hic meus est, vindictam hanc ipse recepi ».

Nequicquam pacem nobis praeceperit ille,

Acceptisque vicem benefacta rependere damnis,                                            [p. 373]

Diligere infensos, et qui nos oderit, illum

Non odisse, sed incolumem salvumque tueri.

At nos authores vitiorum adiungere divos

Et propriae cupimus pietatem obtendere culpae.

Nos regis, patriae, atque Dei simulamus amorem,

Iniussique operas Domino damus : ut patris olim

Irati servus properet si occidere natos,

Eripiat veniaeque locum tempusque parenti,

Spem natis adimat vitae melioris ; ad hostem

Currimus infesti, atque omnis mora longa videtur.

Multa prius peccet natus mihi, peccet amicus,

Quam gladium stringam, nisi sim furiosus ut Aiax.

Haec me dulcis amor patriae plorare coegit,

Regis amor dulcis, quem nunc (miserabile visu)

Paucorum ambitio regnis expellit avitis

Immeritum. Cadit infelix civilibus armis

Gallia victa suis, quam nulli exscindere reges

Vicini, quondam nulli potuere coloni.

Tu clarus studiis, tu magna notus in urbe

Officiis, potes has animo depellere curas

Congressu assiduo et leni sermone clientum

Qui te circunstant, deducunt atque reducunt,

Damnaque privatis solari publica rebus.

MDLXIX

 

 

 

VII, 7

Ad Chr. Thuanum. P. P.

Nec victus iaceo, quanvis erepta malorum est                                                   [A, p. 373]

Vi nobis hominum respublica ; nec quod inertes

Ignavique solent, prima ante pericula cessi

Consiliumque fugae dubio in discrimine cepi :

Sustinui quantos nostri perferre labores

Vix humeri poterant, nec vitae animaeque peperci,                                        [p. 374]

Dum patriae prodesse meae prodesseque regi

Spes fuit. Auxiliis desertus ab omnibus, ipso

Rege et regina nihil ausis tendere contra,

Discessi, patriae sortem miseratus iniquam.

Nunc aliud curo, studia intermissa, senectae

Subsidium, et parvos, mea dulcia pignora, natos.

Curo etiam, quas aula negoti plena vetabat,

Ruris opes nostri, quae nunc mihi regna videntur

Maxima, si stabile et proprium quid civibus usquam est.

Spero etiam, quando locus est hoc tempore nullus

Consiliis, aliquem demissum huc adfore caelo,

Qui valida mala tanta manu compescat et armis

Relliquias servet regemque in sceptra reponat.

O mihi tunc veniat non iniucunda seni mors,

Regibus antiquis sua reddita regna tuenti,

Atque meos cives in libertate manentes !

Quam mallem viresque suas mortalibus aegris

Et sanctum numen sine vi monstraret et armis,

Hunc Deus et rerum placide converteret orbem !

Pacatis animis sua quique in tecta redirent,

Nos sinerent nostris regnare in finibus, ipsi

Contenti regnare suis. Sed dira cupido

Regnorum antiquos fines confundit et ultra

Progreditur. Nullus fidei, nullusque pudori

Est locus : utilitas saevos agit una tyrannos.

Magna quidem multis praeclare gloria factis

Venerat huic nostro regi meritisque suorum.

Sol etenim reliquis praefulget ut aureus astris,

Sic alios reges praecessit Francus honore.

Fecere ambiguum, nemo quod fecerat ante,

Hoc puero ; nam visa dolis et fraudibus aetas

Opportuna ; etiam corrupti regis amici.

Audax tum Romana cohors collecta Tridenti

Exemplo sancire novo ius coepit iniquum :                                                          [p. 375]

Parte alia Belgas Romanus episcopus ante

Ascriptos sacris Remorum coetibus urbis

Abstulit atque suo concessit vivere iure ;

Par et Aquitanae est iniuria facta Baionae.

Par Elnae, quae nunc confusa accrevit Ilerdae.

Sed quid ego haec paucis consector singula verbis,

Cum regnum, leges et iura vir opprimat unus

Imperio regemque sibi subiecerit unus ?

Interea fines alienaque regna paternis

Artibus usurpata, iugum intolerabile servis,

Ferre docet. Nam qua freti spe ferre recusent

Imperium, amisso communi gentis et orbis

Praesidio ? Non tu haec ducas, Francisce, ferenda,

Romanae atque Italae gentis fortissime vindex !

Non tu, dum tua regna bonis erecta vigebant

Consiliis nec belli ingens mutaverat aestus.

Sic agitans mecum sedata mente futuri

Nescius, haecne velint aeterna et fixa manere

Di superi an mutare velint quoque caetera rerum.

Me tamen ipse bonis solor praesentibus, ac qui

Longa maris spatia emensus iam iamque propinquat

Littoribus patriis proramque advertit arenae,

Sic ego bisseni transgressus tempora lustri,

Nunc alias sedes, aliam iam cogito vitam,

Inque domos superas terris migrare relictis.

 

 

VII, 8

In reditum Francisci Lothareni, Guisiorum ducis, carmen

Ite coronati festivoque agmine, cives ;                                                                  [A, p. 375]

      Ite, novis quam mos regibus ire viam !

Ite magistratus cum fascibus ; ite ministri

      Sacrorum ; ite minor turba, senator, eques !

Omne forum sileat ; clausae sint urbe tabernae                                               [p. 376]

      Artificum : locus hoc nullus honore vacet.

En vobis erit ad primum lapidemve secundum

      Obvius in niveo dux Guisianus equo ;

Victor ab indomitis qui nunc redit usque Britannis,

      Qua maris angusto cogitur unda freto.

Multos ille armis populos, multa oppida cepit ;

      Gallorum fines protulit Oceano.

Quis Guinam potuisse capi, potuisse Caletum

      Credat, ut adversus stet genus omne virum ?

Ipsa suis opibus fidens et rege marito,

      Hoc longe veniens spreverat ante malum,

Arguerat vanique suos regina timoris.

      Nulla sed invitis sat loca tuta deis.

Adspice, nec gemmis volitat nec splendidus auro,

      Captivos hominum nec trahit ille greges.

E tantis spoliis praedaeque ingentis acervo,

      Nil tulit, hunc albo corpore praeter equum.

Hunc tamen, ut, quoties gradietur, nobilis huius

      In patriam toties sit memor officii.

Caetera pro meritis socios divisit in omnes,

      Contentus laudis praemia ferre domum.

Ergo praetereunte viro bona dicite verba,

      Et manibus plausum congeminate piis ;

Atque Deos orate, sinant hunc, principe nostro

      Incolumi, longos ut superesse dies.

Hoc ego nec flavos metuam rectore Britannos

      Nec Batavae gentis Vangionumque minas ;

Sperem etiam magni superato flumine Rheni

      Lilia Pannonico fixa videre solo.

Talibus incoeptis moliri, Errice, decebat

      Regna tibi fatis debita spemque nurus,

lmperiumque tuum media regione subacta

      Extremis hominum continuare Scotis.